Khía cạnh môi trường theo ISO 14001: Cách đánh giá và xác định hiệu quả

Trong bối cảnh phát triển bền vững hiện nay, việc tuân thủ tiêu chuẩn môi trường là yếu tố then chốt đối với các doanh nghiệp đang triển khai hệ thống quản lý môi trường. Một trong những bước nền tảng để đáp ứng tiêu chuẩn ISO 14001 chính là xác định chính xác các khía cạnh môi trường và đánh giá mức độ tác động của chúng. Trong bài viết dưới đây, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn chuyên sâu và có hệ thống về khái niệm “khía cạnh môi trường”, bao gồm quy trình nhận diện và đánh giá phù hợp theo yêu cầu của tiêu chuẩn ISO 14001:2015.

Khía cạnh môi trường là gì?

Trong hệ thống quản lý môi trường ISO 14001, “khía cạnh môi trường” được hiểu là mọi yếu tố của hoạt động, sản phẩm hoặc dịch vụ của tổ chức/doanh nghiệp có khả năng gây ra tác động tích cực hoặc tiêu cực đến môi trường. Chúng có thể là:

• Quá trình sử dụng tài nguyên thiên nhiên như nước, điện, nhiên liệu;
• Hoạt động vận hành phát sinh khí thải hoặc nước thải;
• Rác thải công nghiệp, hóa chất nguy hại chưa được xử lý đúng cách;
• Tiếng ồn, nhiệt lượng dư thừa hoặc các phát tán gây ô nhiễm môi trường sống.

Ví dụ, nếu quy trình rửa xe tại doanh nghiệp sử dụng các chất tẩy rửa có hại và xả thẳng vào nguồn nước, thì “nước thải từ chất tẩy rửa” chính là một khía cạnh môi trường cần kiểm soát chặt chẽ.

Những khía cạnh phổ biến gồm:

• Khí thải công nghiệp
• Ô nhiễm đất và nước ngầm
• Nước thải chưa xử lý
• Tiêu thụ tài nguyên không tái tạo
• Sử dụng và thải bỏ hóa chất độc hại
• Quản lý chất thải rắn và nguy hại

Việc nhận diện đầy đủ và chính xác là bước đi bắt buộc, đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập và duy trì hiệu quả hệ thống quản lý môi trường theo ISO 14001.

Tầm quan trọng của khía cạnh môi trường trong ISO 14001:2015

Theo yêu cầu của tiêu chuẩn ISO 14001:2015, các tổ chức cần tiếp cận một cách có hệ thống để xác định, đánh giá và kiểm soát các khía cạnh môi trường, từ đó giảm thiểu các tác động tiêu cực và tối ưu hóa hiệu suất môi trường. Đặc biệt, tiêu chuẩn yêu cầu doanh nghiệp:

• Liệt kê đầy đủ các hoạt động hiện có và có kế hoạch, liên quan đến sản phẩm, dịch vụ có khả năng ảnh hưởng đến môi trường.
• Xác định tác động môi trường tương ứng của từng khía cạnh (ví dụ: phát sinh khí CO2, rò rỉ nhiên liệu, ô nhiễm tiếng ồn…).
• Đánh giá mức độ nghiêm trọng và xác định đâu là “khía cạnh môi trường có ý nghĩa”, nghĩa là những yếu tố phải được kiểm soát chặt chẽ do tiềm ẩn rủi ro cao.

Việc không nhận dạng đúng đắn các khía cạnh môi trường hoặc đánh giá thấp mức độ tác động có thể dẫn đến sai sót nghiêm trọng trong vận hành hệ thống, ảnh hưởng đến uy tín và tính tuân thủ pháp lý của tổ chức.

Quy trình đánh giá và xác định khía cạnh môi trường

Để bảo đảm hệ thống vận hành hiệu quả theo ISO 14001, doanh nghiệp cần thực hiện đánh giá khía cạnh môi trường theo một lộ trình 5 bước cụ thể sau đây:

Bước 1: Xác định các yêu cầu pháp lý liên quan

Đây là bước khởi đầu then chốt giúp tổ chức đứng vững trên nền tảng tuân thủ pháp luật. Tổ chức cần rà soát đầy đủ các quy định pháp luật hiện hành liên quan đến môi trường – từ quản lý nước thải, khí thải công nghiệp, đến xử lý chất thải nguy hại. Kết quả rà soát sẽ giúp xác định các khía cạnh cần quan tâm đặc biệt do liên quan trực tiếp đến yêu cầu pháp lý.

Bước 2: Phân tích vòng đời sản phẩm

Việc xem xét toàn bộ vòng đời sản phẩm – từ thiết kế, nguyên vật liệu, mua sắm, sản xuất, vận hành, phân phối cho đến tiêu hủy – sẽ giúp doanh nghiệp phát hiện đầy đủ các khía cạnh môi trường trong từng giai đoạn. Điều này phù hợp với tư duy “Vòng đời sản phẩm” (Life-cycle thinking) mà ISO 14001:2015 đề cao.

Ví dụ:

• Giai đoạn nhập nguyên liệu → nguy cơ ô nhiễm do bao bì thải bỏ.
• Giai đoạn sản xuất → phát sinh chất thải rắn, nhiệt, khí độc hại.
• Giai đoạn phân phối → phát sinh khí thải từ phương tiện vận chuyển.

Bước 3: Nhận diện các hoạt động cụ thể trong từng quy trình

Doanh nghiệp cần bóc tách quy trình thành các công đoạn hoặc công việc cụ thể để dễ dàng nhận diện các đầu vào – đầu ra. Từ đó khoanh vùng yếu tố có nguy cơ ảnh hưởng môi trường như: tiêu thụ điện, rò rỉ hóa chất, tiếng ồn khi vận hành…

Thông tin cần liệt kê bao gồm:

• Nguyên vật liệu sử dụng
• Nhiên liệu tiêu hao
• Phát sinh khí, nước thải, chất rắn
• Phát sinh tiếng ồn, tia sáng, nhiệt lượng

Bước 4: Liệt kê yếu tố ảnh hưởng và xác định khía cạnh môi trường

Sau khi nhận diện các đầu vào, đầu ra và sự phát sinh trong mỗi hoạt động, doanh nghiệp tiến hành đánh giá xem hoạt động đó tạo ra khía cạnh môi trường nào. GCDRI khuyến nghị sử dụng bảng phân tích chuẩn, đặt các câu hỏi như:

• Hoạt động có sử dụng (tiêu hao) tài nguyên quý hiếm không?
• Có phát sinh chất thải nguy hại?
• Có nguy cơ rủi ro môi trường (cháy nổ, tràn hóa chất…) không?
• Ảnh hưởng đến môi trường đất, nước, không khí ở mức độ nào?

Từ đó, doanh nghiệp sẽ có được bức tranh toàn diện về các khía cạnh môi trường cụ thể cần được kiểm soát trong từng công đoạn sản xuất.

Bước 5: Đánh giá và xác định các khía cạnh môi trường có ý nghĩa

Đây là bước cuối cùng nhằm xác định yếu tố nào thực sự mang rủi ro môi trường cao và bắt buộc quản lý chặt chẽ. Phương pháp phổ biến hiện nay là sử dụng ma trận chấm điểm theo 3 tiêu chí:

• Mức độ nghiêm trọng của tác động (Impact)
• Khả năng xảy ra (Likelihood)
• Mức độ quan tâm/yêu cầu từ các bên liên quan (Concerned parties)

Điểm số tổng hợp = Impact x Likelihood x Concern

Nếu chỉ số tác động từ 10 điểm trở lên, đây được xem là khía cạnh môi trường có ý nghĩa – nghĩa là phải đưa vào danh mục kiểm soát bắt buộc, thiết lập mục tiêu và kế hoạch hành động cụ thể để giảm thiểu.

Đặc biệt, các rủi ro tiềm ẩn như cháy nổ, tràn hóa chất, rò rỉ khí gas…, dù điểm số chưa đến ngưỡng, vẫn phải xếp vào nhóm “khía cạnh môi trường có ý nghĩa”, để bảo đảm an toàn toàn diện.

Kết luận

Khía cạnh môi trường là yếu tố cốt lõi và bắt buộc trong quản lý môi trường theo ISO 14001. Việc hiểu đúng, xác định chuẩn và xây dựng quy trình đánh giá khoa học sẽ giúp tổ chức/doanh nghiệp:

• Giảm thiểu rủi ro pháp lý và môi trường
• Nâng cao hiệu quả trong vận hành
• Tăng uy tín với đối tác và cơ quan quản lý nhà nước
• Đạt chứng nhận ISO 14001:2015 một cách nhanh chóng và bền vững

Nếu doanh nghiệp của bạn đang tìm kiếm giải pháp tư vấn, xây dựng hoặc đánh giá hệ thống quản lý môi trường theo ISO 14001, hãy để GCDRI đồng hành với bạn trong hành trình phát triển bền vững và tuân thủ quốc tế.

Liên hệ tư vấn chứng nhận ISO 14001:2015 cùng GCDRI qua hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa) hoặc email: chungnhantoancau@gmail.com để được hỗ trợ nhanh chóng và chuyên nghiệp!