Nguyên tắc chăn nuôi ong hữu cơ theo TCVN 11041:2015 – Hướng dẫn đầy đủ từ GCDRI

Ngành nuôi ong ngày càng đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái nông nghiệp bền vững. Đặc biệt, với xu hướng tiêu dùng thực phẩm sạch, việc sản xuất các sản phẩm ong như mật ong, sữa ong chúa, phấn hoa… theo phương pháp hữu cơ là điều tất yếu để nâng cao giá trị, mở rộng thị trường trong và ngoài nước. Chính vì vậy, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) xin chia sẻ bài viết chuyên đề nhằm cung cấp đầy đủ và chuẩn xác các nguyên tắc trọng yếu trong chăn nuôi ong hữu cơ dựa trên tiêu chuẩn quốc gia TCVN 11041:2015 – tương đương tiêu chuẩn quốc tế Codex CAC/GL 32-1999, Rev. 2013.

Bài viết này cung cấp cái nhìn toàn diện, dễ hiểu và cập nhật giúp người sản xuất, trang trại hoặc hợp tác xã nuôi ong có thể áp dụng thực tiễn để đạt chứng nhận hữu cơ và đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu.

Vai trò của chăn nuôi ong trong nông nghiệp hữu cơ

Không chỉ là nguồn cung cấp các sản phẩm có giá trị kinh tế cao, chăn nuôi ong còn đóng góp tích cực vào cân bằng sinh thái thông qua hoạt động thụ phấn. Đây là yếu tố cốt lõi trong nông nghiệp hữu cơ – nơi mà mọi quy trình sản xuất gắn chặt với tự nhiên và bảo vệ môi trường.

Vì vậy, tổ chức chăn nuôi ong theo phương pháp hữu cơ cần đảm bảo không chỉ chất lượng sản phẩm mà còn gắn liền với mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững và bảo tồn nguồn tài nguyên tự nhiên lâu dài.

Nguyên tắc quản lý tổ ong hữu cơ

Để chăn nuôi ong theo hướng hữu cơ, cơ sở sản xuất phải quản lý tổ ong dựa trên các quy định đặc thù về môi trường sống, vật liệu làm tổ và chế độ dinh dưỡng. Cụ thể:

• Mỗi tổ ong cần được đặt trong môi trường rộng, có đủ nguồn thức ăn tự nhiên theo mùa và nguồn nước sạch.
• Ưu tiên khu vực gần các cánh rừng, đồng cỏ tự nhiên hoặc vùng canh tác hữu cơ nhằm đảm bảo phấn hoa và mật hoa không bị nhiễm hóa chất.
• Vật liệu làm tổ ong phải đến từ nguồn tự nhiên, không gây nguy cơ ô nhiễm cho sản phẩm thu được.

Bên cạnh đó, cần định kỳ kiểm tra vị trí đặt tổ và đánh giá ảnh hưởng từ môi trường xung quanh, tránh xa khu vực sử dụng hóa chất tổng hợp hoặc có sinh vật biến đổi gen.

Xác định vùng đặt tổ ong chuẩn hữu cơ

Vùng đặt tổ ong đóng vai trò quyết định chất lượng và tính hữu cơ của sản phẩm ong. Một vùng đủ điều kiện phải:

• Có bán kính cho phép ong tiếp cận nguồn dinh dưỡng sạch, đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn TCVN 11041:2015.
• Được phê duyệt bởi đơn vị chứng nhận như Văn phòng Chứng nhận chất lượng (BQC), căn cứ theo thông tin thực địa, hồ sơ chứng minh và kết quả kiểm tra đánh giá thực tế.
• Không gần các nguồn gây ô nhiễm như nhà máy công nghiệp, trang trại sử dụng thuốc bảo vệ thực vật tổng hợp.

Sự cẩn trọng trong khâu lựa chọn vùng đặt tổ là nền tảng đảm bảo ong nuôi phát triển tự nhiên, khỏe mạnh, từ đó tăng năng suất và độ tinh khiết của sản phẩm sau thu hoạch.

Quy định về cho ong ăn trong chăn nuôi hữu cơ

Dinh dưỡng là yếu tố trọng yếu ảnh hưởng đến sức khỏe đàn ong. Trong mô hình hữu cơ:

• Sau mùa khai thác mật, đàn ong phải được để lại một lượng mật và phấn hoa đủ để sống sót qua mùa Đông mà không cần can thiệp thêm.
• Trong tình huống khẩn cấp như thời tiết bất thường hoặc mất mùa, có thể cho ong ăn bổ sung bằng mật ong hoặc đường sản xuất hữu cơ (nếu có thể).
• Việc sử dụng sản phẩm không hữu cơ để nuôi ong chỉ được cho phép tạm thời, có kiểm soát, và phải kết thúc trước mùa hoa chính.

Điều này nhằm tránh tác động đến chất lượng tự nhiên của sản phẩm và duy trì tính nguyên bản của hệ chăn nuôi.

Thời kỳ chuyển đổi sang chăn nuôi ong hữu cơ

Chứng nhận sản phẩm ong hữu cơ không thể thực hiện ngay lập tức mà phải qua một giai đoạn chuyển đổi, tối thiểu là 12 tháng:

• Trong thời gian này, cần thay thế sáp ong hiện có bằng loại sáp lấy từ nguồn hữu cơ đã được chứng nhận.
• Nếu không có sáp hữu cơ phù hợp, có thể sử dụng sáp từ nguồn tin cậy – không có hóa chất cấm và được BQC đồng ý bằng văn bản.
• Các tổ ong từ nguồn phi hữu cơ cần được quy hoạch lại khu vực nuôi, theo dõi và áp dụng quy trình hữu cơ nghiêm ngặt mới được xem là “đã chuyển đổi”.

Việc tuân thủ quy trình giúp đảm bảo sản phẩm sau giai đoạn này đáp ứng đầy đủ yêu cầu hữu cơ quốc tế.

Nguồn gốc và tuyển chọn giống ong

Giống ong có ảnh hưởng lớn tới khả năng thích nghi với vùng khí hậu bản địa và hiệu suất làm việc:

• Chọn giống phải căn cứ khả năng kháng bệnh, tuổi thọ, khả năng thích nghi với điều kiện tự nhiên.
• Ong được đưa về cơ sở nuôi ưu tiên từ những trại giống hữu cơ có uy tín.
• Ong chúa cần khỏe mạnh, sinh sản tốt, được thay mới định kỳ để duy trì tính ổn định của đàn ong.

Việc chú trọng nguồn giống là bước đầu tiên đảm bảo sự bền vững của mô hình chăn nuôi hữu cơ lâu dài.

Quản lý sức khỏe đàn ong

Việc phòng bệnh, duy trì điều kiện sống lý tưởng và phát hiện sớm dấu hiệu bất thường là yêu cầu bắt buộc giúp bảo toàn toàn bộ hệ thống.

Theo quy định:

• Ưu tiên phòng bệnh bằng biện pháp sinh học, lựa chọn giống tốt, chế độ ăn đầy đủ, tổ sạch và thao tác chăm sóc đúng kỹ thuật.
• Khi cần thiết, có thể sử dụng các biện pháp xử lý bệnh bằng hợp chất cho phép như: axit acetic, axit oxalic, lưu huỳnh, tinh dầu tự nhiên như tinh dầu bạc hà, tinh dầu tràm…
• Trường hợp phải sử dụng thuốc điều trị hóa học, toàn bộ tổ ong phải được cách ly, đổi mới toàn bộ sáp và bắt đầu lại quá trình chuyển đổi từ đầu. Sản phẩm thu được không được dán nhãn hữu cơ.

Các biện pháp kiểm dịch và bảo vệ ong luôn phải thực hiện có kế hoạch, được ghi chép kỹ lưỡng theo yêu cầu của cơ quan chứng nhận.

Quy định trong khai thác và xử lý sản phẩm ong

Quá trình thu mật và sơ chế sản phẩm cũng phải được quản lý nghiêm ngặt:

• Không được giết ong hoặc gây tổn thương ong như cắt cánh chúa trong quá trình đặt tổ mới hoặc khai thác.
• Chống chỉ định dùng hóa chất tổng hợp trong giai đoạn khai thác mật.
• Hạn chế tối đa việc hun khói, chỉ được dùng vật liệu đốt phù hợp tiêu chuẩn hữu cơ như vỏ cây khô tự nhiên, lá khô, sả hoặc mùn cưa an toàn…

Toàn bộ quy trình phải đảm bảo nhiệt độ thấp nhất có thể trong chế biến để giữ nguyên dưỡng chất trong mật ong và các sản phẩm đi kèm.

Yêu cầu lưu trữ và hồ sơ chăn nuôi

Để đạt đủ điều kiện chứng nhận, cơ sở chăn nuôi ong hữu cơ cần:

• Lưu trữ đầy đủ sổ sách từ khâu chọn giống, chăm sóc, cho ăn, đặt vị trí tổ, chuyển vùng, điều trị bệnh và khai thác sản phẩm.
• Có bản đồ chi tiết về từng vị trí tổ ong đang quản lý kèm theo nhật ký hoạt động liên quan.
• Cập nhật khi có thay đổi mùa vụ hoặc di chuyển vùng hoạt động đàn ong.

Đây là cơ sở giúp cơ quan chứng nhận đánh giá tính minh bạch, truy xuất nguồn gốc và mức độ tuân thủ tiêu chuẩn hữu cơ của trang trại.

Kết luận

Chăn nuôi ong theo phương pháp hữu cơ theo TCVN 11041:2015 là một quy trình toàn diện, yêu cầu cao nhưng mang lại lợi ích lâu dài về hiệu quả sản xuất, chất lượng sản phẩm và uy tín phục vụ thị trường. Việc thực hiện đúng tiêu chuẩn không chỉ giúp người sản xuất tiếp cận các thị trường xuất khẩu khó tính mà còn góp phần vào xây dựng một nền nông nghiệp sinh thái, bền vững và an toàn cho cộng đồng.

Nếu bạn hoặc doanh nghiệp của mình đang quan tâm đến chuyển đổi sang mô hình sản xuất hữu cơ hoặc cần hỗ trợ trong quá trình chứng nhận hữu cơ quốc gia và quốc tế, đừng ngần ngại liên hệ với Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) qua:

• Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa)
• Email: chungnhantoancau@gmail.com

Chúng tôi cam kết đồng hành cùng bạn trên hành trình phát triển bền vững và chuẩn hóa năng lực sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế.