Công thức tính giá thành sản phẩm: Hướng dẫn đầy đủ từ GCDRI

Trong quá trình sản xuất và kinh doanh, việc xác định chính xác giá thành sản phẩm là yếu tố cốt lõi giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định đúng đắn về định giá, hoạch định tài chính và cải thiện hiệu quả hoạt động. Bài viết dưới đây được Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) biên soạn nhằm giúp các doanh nghiệp tại Việt Nam hiểu rõ các phương pháp tính giá thành sản phẩm phổ biến, từ đó áp dụng hiệu quả vào thực tiễn sản xuất, đặc biệt trong bối cảnh ngày càng đề cao tính minh bạch, kiểm soát chi phí và tối ưu nguồn lực theo tiêu chuẩn quốc tế.

Giá thành sản phẩm là gì?

Giá thành sản phẩm là biểu hiện bằng tiền của toàn bộ chi phí mà doanh nghiệp phải bỏ ra để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm hoàn chỉnh, sẵn sàng đưa ra thị trường hoặc thực hiện chức năng trong nội bộ doanh nghiệp.

Các khoản chi phí cấu thành giá thành bao gồm:

• Chi phí nguyên vật liệu
• Chi phí nhân công
• Chi phí sản xuất chung
• Khấu hao tài sản cố định
• Các khoản chi phí gián tiếp liên quan đến quá trình sản xuất

Tùy theo thời điểm tính giá thành, có thể chia thành:

• Giá thành kế hoạch
• Giá thành định mức
• Giá thành thực tế

Còn theo phạm vi chi phí tính vào giá thành, bao gồm:

• Giá thành sản xuất (giá thành công xưởng)
• Giá thành tiêu thụ (giá thành toàn bộ)

Các phương pháp tính giá thành sản phẩm phổ biến

Trong thực tế sản xuất, tùy vào đặc điểm hoạt động, sản phẩm và cơ cấu tổ chức, doanh nghiệp có thể lựa chọn các phương pháp phù hợp để tính giá thành. Dưới đây là các phương pháp phổ biến và cách tính cụ thể.

Tính giá thành theo phương pháp định mức

Phương pháp này áp dụng cho những doanh nghiệp có quy trình sản xuất ổn định và đã xây dựng được hệ thống định mức kinh tế kỹ thuật chi tiết.

Điều kiện áp dụng:

• Sản xuất đều đặn, quy trình ít thay đổi
• Có hệ thống định mức chi phí được kiểm soát
• Kế toán có khả năng tổng hợp và xử lý chi phí theo định mức

Nội dung phương pháp:

• Dựa trên các định mức chi phí hiện hành và kế hoạch để lập giá thành định mức
• Tập hợp chi phí thực tế phát sinh để so sánh và xác định chênh lệch so với định mức

Công thức tính:

Giá thành thực tế = Giá thành định mức ± Chênh lệch do thay đổi định mức ± Chênh lệch do thực tế vượt định mức

Phương pháp này giúp kiểm soát chi phí theo tiêu chuẩn, dễ dàng theo dõi sai lệch và cải thiện hiệu suất sản xuất.

Tính giá thành theo phương pháp hệ số

Phù hợp cho những doanh nghiệp mà trong cùng một chu kỳ sản xuất sử dụng một loại nguyên vật liệu, một dây chuyền sản xuất, nhưng lại thu được nhiều loại sản phẩm khác nhau, và không thể tách biệt riêng chi phí cho từng sản phẩm.

Cách làm:

1. Xác định sản phẩm tiêu chuẩn làm đơn vị quy đổi
2. Áp dụng hệ số quy đổi để đưa tất cả sản phẩm về sản phẩm tiêu chuẩn
3. Tính giá thành sản phẩm tiêu chuẩn trên tổng chi phí
4. Phân bổ lại chi phí cho từng loại sản phẩm dựa trên hệ số

Công thức:

• Giá thành sản phẩm tiêu chuẩn = Tổng chi phí sản xuất / Tổng sản phẩm quy đổi
• Giá thành từng loại sản phẩm = Sản lượng sản phẩm quy đổi x Giá thành sản phẩm tiêu chuẩn

Phương pháp này tạo điều kiện cho việc phân bổ hợp lý chi phí trong sản xuất đa sản phẩm.

Tính giá thành theo phương pháp giản đơn

Còn gọi là phương pháp trực tiếp, áp dụng cho các doanh nghiệp có quá trình sản xuất đơn giản, lặp đi lặp lại, sản phẩm ít chủng loại như nhà máy điện, nước, doanh nghiệp khai thác tài nguyên…

Đặc điểm:

• Số lượng sản phẩm ít, không biến động về đặc tính kỹ thuật
• Chu kỳ sản xuất ngắn hoặc đơn giản

Cách tính:

Tổng giá thành sản xuất = Chi phí sản xuất đầu kỳ + Chi phí phát sinh trong kỳ – Chi phí sản xuất dở dang cuối kỳ

Giá thành đơn vị = Tổng giá thành sản xuất / Số lượng sản phẩm hoàn thành

Đây là phương pháp dễ áp dụng, chi phí tính toán thấp, phù hợp cho các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất tuần hoàn, lặp lại.

Quy trình tập hợp chi phí sản xuất

Để đảm bảo việc tính giá thành chính xác, cần thực hiện quy trình tập hợp chi phí phát sinh rõ ràng, theo từng mô hình tổ chức doanh nghiệp.

Tập hợp chi phí theo phương pháp kê khai thường xuyên

Áp dụng cho doanh nghiệp theo dõi hàng tồn kho thường xuyên. Sử dụng TK 154 (Chi phí sản xuất kinh doanh dở dang) để ghi nhận và tổng hợp chi phí sản xuất.

– Kế toán ghi nhận liên tục chi phí phát sinh vào từng đối tượng chi phí (nguyên vật liệu, nhân công, sản xuất chung…)

– Có thể sử dụng thêm tài khoản 155, 632 để kết chuyển thành phẩm và tính giá vốn hàng bán.

Tập hợp chi phí theo phương pháp kiểm kê định kỳ

Được áp dụng trong các ngành đặc thù như vận tải, nông nghiệp, dịch vụ khách sạn. Thay vì kê khai liên tục, các khoản chi phí được ghi nhận định kỳ vào TK 631 (Giá thành sản xuất) và kết chuyển vào cuối kỳ.

– Thích hợp cho các doanh nghiệp không thể ghi nhận chi tiết từng khoản mục hàng ngày

– Cần đảm bảo kiểm kê định kỳ chính xác về tồn kho, giá trị sản phẩm dở dang và thành phẩm

Các đối tượng tập hợp chi phí phổ biến

Tùy vào đặc điểm sản xuất, doanh nghiệp có thể lựa chọn cách tập hợp chi phí phù hợp:

Theo quy trình sản xuất (Toàn doanh nghiệp)

– Áp dụng cho doanh nghiệp có dây chuyền khép kín, quy mô lớn, sản phẩm đồng đều, quy trình liên tục (ví dụ: điện, nước, hóa phẩm…)

– Có thể đồng thời tạo ra sản phẩm chính và phụ (ví dụ: sản xuất đường, sản sinh mật rỉ)

Theo tổ sản xuất hoặc giai đoạn công nghệ

– Phù hợp cho ngành có quy trình phức tạp, nhiều công đoạn kế tiếp, như dệt may, luyện kim…

– Giúp theo dõi riêng chi phí từng tổ sản xuất, từng giai đoạn

Theo đơn đặt hàng, sản phẩm riêng biệt

– Áp dụng trong sản xuất theo đơn hàng, sản xuất hàng loạt theo yêu cầu như đóng tàu, sản phẩm cơ khí đặc chủng

– Dễ xác định rõ chi phí theo từng đơn và đưa ra phân tích hiệu quả

Phân bổ chi phí phát sinh

Không phải tất cả chi phí đều phát sinh riêng biệt theo từng sản phẩm. Có những khoản như chi phí sản xuất chung, chi phí gián tiếp, cần được phân bổ.

Nguyên tắc phân bổ:

• Xác định tiêu chí phù hợp: nhân công, giờ máy, nguyên vật liệu trực tiếp, sản lượng…
• Áp dụng công thức phân bổ dựa theo hệ số, tỷ lệ được thống nhất
• Ghi chép minh bạch, giải trình rõ ràng trong hệ thống kế toán nội bộ

Những chi phí thường phải phân bổ:

• Chi phí sản xuất chung
• Chi phí nguyên vật liệu hoặc nhân công không thể tách biệt rõ theo từng sản phẩm hay tổ đội

Việc phân bổ chính xác không chỉ giúp phản ánh đúng giá thành, mà còn phục vụ đắc lực cho hoạt động kiểm soát ngân sách và ra quyết định chiến lược.

Kết luận

Tính giá thành sản phẩm là một phần trọng yếu trong quản trị tài chính – kế toán của doanh nghiệp, đóng vai trò quyết định trong việc xác định lợi nhuận, điều chỉnh cơ cấu sản xuất và đưa ra chính sách giá tối ưu. Tùy theo đặc điểm sản xuất, quy mô và lĩnh vực hoạt động, doanh nghiệp cần lựa chọn phương pháp và quy trình phù hợp để đảm bảo độ chính xác cao.

Nếu bạn cần được hướng dẫn chi tiết, hỗ trợ triển khai hệ thống tính giá thành chuẩn quốc tế hoặc tham khảo các dịch vụ huấn luyện, tư vấn chuyên sâu theo tiêu chuẩn ISO – hãy liên hệ trực tiếp với GCDRI qua:

• Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa)
• Email: chungnhantoancau@gmail.com

Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực quản trị và chinh phục các chuẩn mực toàn cầu.