Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả điều tra tai nạn lao động tại Việt Nam

Hàng năm, tại Việt Nam xảy ra hàng nghìn vụ tai nạn lao động, trong đó nhiều vụ gây hậu quả nghiêm trọng đến tính mạng và sức khỏe người lao động. Tuy nhiên, tỷ lệ điều tra và khởi tố các vụ việc này vẫn ở mức rất thấp, đặt ra nhiều câu hỏi về trách nhiệm nghề nghiệp và pháp lý trong công tác đảm bảo an toàn lao động. Bài viết sau, do Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) biên soạn, sẽ trình bày bức tranh tổng quan về hiện trạng điều tra tai nạn lao động ở Việt Nam, những vấn đề còn tồn tại, đồng thời gợi mở các giải pháp thiết thực nhằm cải thiện tình hình trong bối cảnh xây dựng môi trường làm việc an toàn, bền vững.

Tổng quan về tình hình tai nạn lao động tại Việt Nam

Theo số liệu từ Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, trong năm 2020 trên cả nước đã xảy ra hơn 8.300 vụ tai nạn lao động, khiến hơn 8.600 người bị thương vong. Trong số đó, khoảng 919 sự cố dẫn đến tử vong, gây thiệt hại to lớn về người và của cho cả người lao động và doanh nghiệp.

Điều đáng lưu ý là tai nạn xảy ra không chỉ trong các doanh nghiệp có tổ chức mà còn ở khu vực lao động không theo hợp đồng – nơi thiếu sự kiểm soát chặt chẽ về điều kiện làm việc và an toàn nghề nghiệp. Dù hậu quả nghiêm trọng, nhưng chỉ một tỷ lệ nhỏ các vụ tai nạn lao động này được điều tra và xử lý đúng quy định pháp luật.

Hạn chế trong công tác điều tra và xử lý tai nạn lao động

Báo cáo từ Cục An toàn lao động (trực thuộc Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội) đã chỉ rõ nhiều bất cập trong quá trình xử lý tai nạn lao động:

• Chỉ khoảng 22% số vụ tai nạn lao động gây chết người được gửi biên bản điều tra về Bộ để xử lý theo quy định.
• Tỷ lệ doanh nghiệp báo cáo tai nạn lao động còn rất thấp, chỉ khoảng 5,47% vào năm 2020.
• Nhiều địa phương chậm trễ trong việc báo cáo, hoặc chưa thực hiện đầy đủ quy trình điều tra theo luật định.

Nguyên nhân một phần xuất phát từ việc quy trình khởi tố hình sự các vụ tai nạn lao động thuộc về thẩm quyền của hệ thống tư pháp và cần đủ căn cứ pháp lý mới có thể thực hiện. Tuy nhiên, số lượng vụ việc được chuyển cơ quan chức năng khởi tố mỗi năm chỉ dao động từ 3% đến 5%, cho thấy vẫn còn khoảng trống lớn trong công tác quản lý và thực thi pháp luật về an toàn lao động.

Mục đích điều tra tai nạn lao động: Không chỉ là truy tố, mà còn là cải tiến

Ông Hà Tất Thắng – Cục trưởng Cục An toàn lao động – khẳng định: mục tiêu sâu xa nhất của việc điều tra tai nạn lao động không phải là hình sự hóa doanh nghiệp, mà là để nhận diện nguyên nhân, xác định các hành vi vi phạm và đưa ra giải pháp khắc phục cụ thể. Trên cơ sở này, việc bồi thường, hỗ trợ đúng mức cho người lao động có thể được thực hiện kịp thời và minh bạch.

Khởi tố hình sự chỉ là biện pháp răn đe, yêu cầu cao nhất trong chuỗi công cụ quản lý an toàn lao động. Tuy nhiên, nếu các doanh nghiệp tự ý thức và chủ động cải thiện điều kiện làm việc, đầu tư vào đào tạo và kiểm soát rủi ro thì hoàn toàn có thể ngăn chặn từ đầu các sự cố nghiêm trọng.

Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp cải thiện an toàn lao động

Một trong những bước tiến tích cực trong thời gian gần đây là việc Chính phủ ban hành Nghị định 88, hướng đến việc tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp khi triển khai công tác huấn luyện và đảm bảo an toàn nghề nghiệp.

Các nội dung hỗ trợ nổi bật bao gồm:

• Doanh nghiệp có thể nhận ngân sách hỗ trợ chi phí huấn luyện an toàn lao động tối đa 70% chi phí thực tế, trong vòng 24 tháng.
• Mức hỗ trợ khác nhau tùy loại đối tượng:
  • Tối đa 150.000 đồng/người cho công nhân sản xuất thông thường
  • Tối đa 300.000 đồng/người cho cán bộ phụ trách an toàn, vệ sinh và y tế
  • Tối đa 600.000 đồng/người cho người lao động làm công việc có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn

Đây là đòn bẩy tài chính thiết thực giúp doanh nghiệp dễ dàng tổ chức huấn luyện định kỳ mà không bị áp lực chi phí, đồng thời thể hiện sự quan tâm của Nhà nước trong việc cùng doanh nghiệp bảo vệ người lao động.

Bệnh nghề nghiệp: Cần thay đổi nhận thức và trách nhiệm doanh nghiệp

Một thực tế đáng chú ý là nhiều doanh nghiệp tỏ ra ngần ngại trong việc khám và phát hiện bệnh nghề nghiệp cho người lao động. Nguyên nhân chủ yếu đến từ lo ngại phát sinh chi phí bồi thường và trách nhiệm nhân sự đi kèm.

Tuy nhiên, việc phủ nhận, né tránh không chỉ vi phạm pháp luật mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín thương hiệu và khả năng phát triển bền vững. Do đó, việc xây dựng hệ thống giám sát sức khỏe và môi trường làm việc không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn là yêu cầu đạo đức và chiến lược quản lý lâu dài.

Tăng cường huấn luyện an toàn lao động – biện pháp thiết thực nhất

Với hàng nghìn vụ tai nạn lao động mỗi năm khiến hàng trăm người thiệt mạng, điều dễ nhận thấy là công tác huấn luyện an toàn lao động vẫn còn chưa được thực hiện đầy đủ trong nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực tư nhân, hộ sản xuất nhỏ và lao động tự do.

Việc nâng cao nhận thức của người sử dụng lao động và người lao động về các nguy cơ nghề nghiệp phải bắt đầu từ các chương trình đào tạo bài bản, cập nhật kiến thức mới, tổ chức định kỳ và có kiểm tra, đánh giá kết quả sau huấn luyện.

Tựu trung lại, huấn luyện an toàn lao động không chỉ là hành động phòng ngừa mà còn là giải pháp giảm thiểu rủi ro hữu hiệu, giúp tiết kiệm chi phí, bảo vệ tài sản nhân sự, đồng thời nâng cao năng suất và chất lượng lao động.

Kết luận: Cải thiện môi trường làm việc là trách nhiệm toàn xã hội

Có thể thấy, điều tra tai nạn lao động và việc truy tố hình sự chỉ là một phần của hệ sinh thái đảm bảo an toàn lao động. Công tác điều tra cần được thực hiện công khai, minh bạch, đúng quy định – nhưng song song đó, cần có nhiều hơn các biện pháp chủ động từ phía doanh nghiệp, cơ quan quản lý và người lao động.

Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) luôn đồng hành cùng các tổ chức trong việc triển khai các chương trình đào tạo chuẩn quốc tế về an toàn, sức khỏe nghề nghiệp và hệ thống quản lý rủi ro trong sản xuất. GCDRI tin tưởng rằng chỉ khi cả doanh nghiệp và người lao động cùng hiểu, cùng hành động thì mới có thể hướng tới một môi trường làm việc thực sự an toàn, hiệu quả và nhân văn.

Nếu doanh nghiệp bạn đang tìm kiếm giải pháp huấn luyện an toàn lao động phù hợp, hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn:

Hotline: 0904.889.859 (Ms. Hoa)
Email: chungnhantoancau@gmail.com

GCDRI – Đối tác tin cậy đồng hành cùng doanh nghiệp xây dựng văn hóa an toàn bền vững.