Xuất khẩu thủy sản sang châu Âu: Những yêu cầu pháp lý và tiêu chuẩn không thể bỏ qua

Châu Âu với hơn 500 triệu dân là một trong những thị trường tiêu dùng thủy sản lớn nhất toàn cầu. Đặc biệt, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) đang mở ra cơ hội vàng cho ngành thủy sản Việt tiếp cận thị trường tiềm năng này. Tuy nhiên, để hàng hóa “chạm ngõ” thị trường EU, doanh nghiệp không chỉ cần đáp ứng yêu cầu chất lượng mà còn phải tuân thủ nhiều quy định pháp lý khắt khe.

Trong bài viết dưới đây, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan và chuyên sâu về các tiêu chuẩn và thủ tục pháp lý quan trọng mà doanh nghiệp Việt Nam cần lưu ý khi muốn xuất khẩu thủy sản sang thị trường Liên minh châu Âu.

Những yêu cầu pháp lý bắt buộc khi xuất khẩu thủy sản sang EU

Quốc gia xuất khẩu phải được EU phê duyệt

Không phải quốc gia nào cũng được phép đưa thủy sản vào thị trường EU. Điều kiện tiên quyết là quốc gia xuất khẩu phải có tên trong danh sách được Ủy ban châu Âu phê duyệt. Để đạt được điều này, cơ quan thẩm quyền của quốc gia đó cần nộp đơn chính thức lên Tổng cục An toàn Thực phẩm và Sức khỏe Người tiêu dùng của EU.

Một khi được phê duyệt, quốc gia đó sẽ có cơ quan giám sát đủ thẩm quyền để quản lý việc cấp phép cho các cơ sở chế biến, tàu đánh bắt, và nhà máy chế biến thủy sản. Các cơ sở đủ điều kiện sẽ được cấp mã EU – mã nhận diện bắt buộc để truy xuất nguồn gốc hàng hóa trong toàn hệ thống EU.

Chỉ sản phẩm có nguồn gốc hợp pháp mới được phép nhập khẩu

EU đặc biệt nghiêm khắc với hành vi khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không được quản lý (IUU). Tất cả các sản phẩm đánh bắt từ tự nhiên khi nhập vào EU đều phải có giấy chứng nhận khai thác hợp pháp. Nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm hoặc thiếu minh bạch về nguồn gốc, lô hàng có thể bị đình chỉ hoặc cấm vĩnh viễn.

Trường hợp của Belize, Guinea hay Sri Lanka đã từng bị EU tạm ngừng nhập khẩu thủy sản vì vi phạm các quy định IUU. Đây chính là lời cảnh báo mạnh mẽ cho doanh nghiệp Việt cần tuân thủ chặt chẽ các quy định về minh bạch nguồn gốc.

Cần có giấy chứng nhận sức khỏe theo chuẩn EU

Mọi sản phẩm thủy sản nhập khẩu vào EU bắt buộc phải có giấy chứng nhận sức khỏe (Health Certificate) do cơ quan thẩm quyền quốc gia cấp. Giấy chứng nhận này đảm bảo sản phẩm an toàn, không chứa chất gây hại và được chế biến theo đúng quy trình chuẩn vệ sinh châu Âu.

Hiện nay, EU công nhận các quy định của Codex Alimentarius – bộ tiêu chuẩn quốc tế do FAO và WHO thiết lập – là cơ sở đánh giá tương đương, làm nền tảng cho việc xét duyệt sản phẩm từ các quốc gia ngoài khối.

Các tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn bắt buộc trong chuỗi sản xuất

Quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm và HACCP

Các tiêu chuẩn vệ sinh của EU được cho là khắt khe hàng đầu thế giới. Doanh nghiệp cần áp dụng hệ thống phân tích mối nguy và điểm kiểm soát tới hạn (HACCP) để kiểm soát rủi ro về vi sinh vật, hóa chất và các yếu tố nguy hại trong sản phẩm.

Ngoài ra, hệ thống bảo quản – vận chuyển cũng cần được kiểm soát nghiêm ngặt, đặc biệt là các yếu tố như nhiệt độ, vệ sinh nhà xưởng và bao gói phù hợp tiêu chuẩn.

Truy xuất nguồn gốc và ghi nhãn đầy đủ

Từ năm 2014, EU yêu cầu tất cả các sản phẩm thủy sản chưa chế biến và một phần sản phẩm chế biến phải ghi đầy đủ:

• Loài thủy sản cụ thể
• Khu vực khai thác hoặc nuôi trồng
• Phương pháp đánh bắt hoặc nuôi
• Chỉ thị về chất gây dị ứng
• Giá trị dinh dưỡng (từ năm 2016)

Thông tin này cho phép người tiêu dùng đánh giá được mức độ an toàn và nguồn gốc bền vững của sản phẩm, cũng như đảm bảo quyền lựa chọn minh bạch khi mua sắm.

Kiểm soát chất gây ô nhiễm và vi sinh vật

Sản phẩm xuất khẩu sang EU phải tuân thủ mức giới hạn nghiêm ngặt đối với các chất độc hại như:

• Kim loại nặng: chì, cadimi, thủy ngân
• Dioxin, PCBs, và PAHs
• Vi sinh vật: Salmonella, Listeria, E. coli…
• Histamine (trong các loài cá dễ nhiễm)

Các mẫu sản phẩm thường sẽ được kiểm nghiệm ngẫu nhiên tại phòng thí nghiệm quốc tế hoặc phòng lab của đối tác nhập khẩu EU. Do đó, công tác kiểm định trước khi xuất khẩu là yếu tố sống còn.

Những đòi hỏi bổ sung từ các nhà nhập khẩu châu Âu

Chứng nhận an toàn thực phẩm: IFS, BRC là điều kiện tiên quyết

Ngoài việc tuân thủ pháp luật EU, các nhà nhập khẩu – đặc biệt ở Tây và Bắc Âu – ngày càng yêu cầu doanh nghiệp phải đạt các chứng nhận như BRC (Tiêu chuẩn toàn cầu về an toàn thực phẩm) và IFS (Tiêu chuẩn thực phẩm quốc tế).

Đây là bằng chứng bảo đảm quy trình sản xuất, chế biến, bảo quản trong doanh nghiệp đạt chuẩn toàn cầu và được chấp nhận bởi các chuỗi siêu thị lớn như Tesco, Lidl, Carrefour, Auchan…

👉 GCDRI khuyến cáo bạn nên tìm hiểu kỹ các yêu cầu của BRC/IFS ngay từ giai đoạn thiết kế nhà máy, nhằm tránh phát sinh chi phí cải tạo hệ thống sau này.

Lưu ý về kế hoạch tài chính cho chứng nhận quốc tế

• Chi phí chứng nhận BRC hoặc IFS thường không cao bằng chi phí nâng cấp hệ thống để đáp ứng yêu cầu.
• Doanh nghiệp nên xây dựng lộ trình rõ ràng cho việc cải tiến quy trình, đào tạo nhân lực và đánh giá nội bộ trước khi làm hồ sơ chứng nhận chính thức.

Xu hướng mới: Thị trường chứng nhận sinh thái và trách nhiệm xã hội

Dán nhãn sinh thái – Cơ hội lớn cho thủy sản bền vững

Tại các thị trường Bắc Âu, gần 50% sản phẩm thủy sản trong siêu thị đã được dán nhãn sinh thái. Hai chương trình chủ đạo:

• MSC (Marine Stewardship Council): dành cho đánh bắt tự nhiên
• ASC (Aquaculture Stewardship Council): dành cho nuôi trồng thủy sản

Ngoài ra còn có các chứng nhận như GlobalG.A.P, Friend of The Sea, Dolphin Safe, RSPCA… đáp ứng nhu cầu tiêu dùng bền vững và có trách nhiệm với môi trường.

👉 Đây là yếu tố cạnh tranh ngày càng quan trọng, đặc biệt khi các siêu thị cam kết chỉ bán sản phẩm có dán nhãn sinh thái trong tương lai gần.

Yêu cầu về tuân thủ trách nhiệm xã hội

EU ngày càng đặt nặng các yếu tố đạo đức và trách nhiệm xã hội trong chuỗi cung ứng. Một số tiêu chuẩn thường gặp:

• Tôn trọng quyền lợi và điều kiện lao động của người lao động
• Không sử dụng lao động cưỡng bức hoặc trẻ em
• Áp dụng bộ quy tắc ứng xử quốc tế

Những đòi hỏi phi pháp lý này tuy không được quy định trong luật, nhưng thường là yêu cầu bắt buộc trong hợp đồng thương mại với nhà nhập khẩu EU, đặc biệt qua các kênh phân phối bền vững.

Kết luận & khuyến nghị từ chuyên gia chứng nhận GCDRI

Thị trường châu Âu không chỉ lớn về quy mô mà còn “khó tính” về chất lượng và quy trình sản xuất. Vì vậy, để doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thành công, cần:

• Nắm chắc các yêu cầu pháp lý từ EU về xuất xứ, sức khỏe, vệ sinh và truy xuất nguồn gốc
• Bắt đầu đầu tư vào hệ thống chứng nhận quốc tế từ sớm (BRC, IFS, HACCP…)
• Hướng đến minh bạch hóa quy trình sản xuất và xây dựng thương hiệu bền vững
• Chuẩn bị sẵn sàng cho audit, kiểm tra đột xuất từ phía đối tác EU
• Xác định lộ trình tài chính và nhân lực phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế

Việc đầu tư vào chứng nhận và hệ thống quản lý chuyên nghiệp không chỉ giúp doanh nghiệp vượt rào cản kỹ thuật mà còn tạo lợi thế cạnh tranh và xây dựng danh tiếng lâu dài trên thị trường toàn cầu.

Để được tư vấn chuyên sâu và cụ thể với sản phẩm của doanh nghiệp bạn, hãy liên hệ GCDRI – đơn vị hàng đầu về đào tạo và chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế tại Việt Nam.

📞 Hotline: 0904.889.859 (Ms. Hoa)
📧 Email: chungnhantoancau@gmail.com

GCDRI – Đồng hành tư vấn và khai mở cơ hội xuất khẩu Việt Nam ra thế giới.