Lao động cưỡng bức theo tiêu chuẩn SA 8000: Khía cạnh cốt lõi bạn cần hiểu rõ

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và yêu cầu tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế ngày càng khắt khe, vấn nạn lao động cưỡng bức vẫn là một trong những thách thức nghiêm trọng mà nhiều doanh nghiệp cần nhận diện và phòng ngừa. Theo tiêu chuẩn trách nhiệm xã hội SA 8000 – một trong những chuẩn mực quốc tế quan trọng về đạo đức lao động – việc loại bỏ hoàn toàn lao động cưỡng bức hoặc bắt buộc là điều kiện tiên quyết để đạt chứng nhận. Với sứ mệnh chia sẻ kiến thức thực tiễn và đáng tin cậy trong lĩnh vực quản lý tiêu chuẩn, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) mang đến bài viết chuyên sâu giúp doanh nghiệp hiểu rõ yêu cầu của SA 8000 đối với điều khoản này, hướng dẫn áp dụng và cách đánh giá sự phù hợp.

Lao động cưỡng bức là gì? – Định nghĩa và phân loại

Theo cấu trúc của tiêu chuẩn SA 8000, “lao động cưỡng bức hoặc bắt buộc” được hiểu như bất kỳ công việc hay dịch vụ nào mà người lao động không tự nguyện thực hiện, bị ép buộc bởi hình thức đe dọa trừng phạt hoặc chịu hệ quả bất lợi khi từ chối thực hiện.

Các biểu hiện phổ biến của lao động cưỡng bức bao gồm:

• Sử dụng lao động tù nhân phi tự nguyện.
• Giam giữ giấy tờ tùy thân gốc của người lao động, ví dụ: hộ chiếu, giấy phép lao động.
• Cưỡng ép thanh toán phí tuyển dụng hoặc “đặt cọc việc làm”.
• Giữ lại một phần tiền lương hoặc phúc lợi để ép tiếp tục làm việc.
• Ràng buộc nợ nần thông qua cho vay khó hoàn trả.
• Buôn người cho mục đích bóc lột lao động hoặc tình dục.

Đáng lưu ý, buôn người tuy không diễn ra trực tiếp tại nơi làm việc nhưng là hình thức cực đoan nhất của lao động cưỡng bức, và bị nghiêm cấm tuyệt đối trong mọi trường hợp khi áp dụng SA 8000.

Các yêu cầu cụ thể của tiêu chuẩn SA 8000 về lao động cưỡng bức

Điều khoản thứ 2 trong SA 8000:2014 quy định rõ rằng mọi tổ chức và các bên liên quan (nhà cung cấp, nhà thầu phụ) phải tuân thủ các nguyên tắc sau:

Không được sử dụng bất kỳ hình thức lao động cưỡng bức nào

Tổ chức không được tham gia, tài trợ, hay tiếp tay cho các hành vi:

• Buộc người lao động trả phí tuyển dụng, dù trực tiếp hay gián tiếp.
• Yêu cầu đặt cọc tiền hoặc giữ lại tiền lương.
• Bắt buộc người lao động bàn giao giấy tờ gốc khi ký hợp đồng.
• Ép người lao động ở lại làm việc bằng cách giữ lương, phúc lợi, tài sản hoặc đe dọa mất việc nếu nghỉ ngang.

Người lao động phải được tự do nghỉ việc và rời nơi làm khi hết giờ làm

Tổ chức phải đảm bảo người lao động:

• Tự do rời khỏi nơi làm sau ca làm việc chuẩn.
• Được phép chấm dứt hợp đồng sau khi báo trước hợp lý theo quy định pháp luật.
• Không bị yêu cầu ở lại thêm thời gian hoặc làm thêm nếu không đồng thuận tự nguyện.

Không buôn bán người, không có ràng buộc lợi ích với nhà cung cấp vi phạm

Một phần quan trọng mà SA 8000 nhấn mạnh chính là trách nhiệm liên đới đối với nhà cung cấp và đối tác lao động bên ngoài. Tổ chức phải thực hiện đánh giá và kiểm soát hoạt động của họ để đảm bảo không có hành vi buôn người hoặc bất kỳ yếu tố bóc lột lao động nào.

Bối cảnh quốc tế và các công ước liên quan đến lao động cưỡng bức

Việc nghiêm cấm các hình thức lao động ép buộc không chỉ là yêu cầu của SA 8000 mà còn đã được thống nhất từ trước bởi các tổ chức quốc tế:

• Công ước ILO số 29 (1930): Là văn bản nền tảng chống lại lao động cưỡng bức, yêu cầu các quốc gia thực hiện mọi biện pháp cần thiết để ngăn chặn hình thức này.
• Công ước số 105 (1957): Tăng cường nghiêm cấm sử dụng lao động cưỡng bức trong bất kỳ hoàn cảnh nào, kể cả làm hình phạt chính trị.
• Các chuẩn quốc tế về quyền con người (UDHR, ICCPR) cũng thể hiện rõ lập trường phản đối lao động cưỡng bức dưới mọi hình thức.

Vì vậy, chứng nhận SA 8000 là sự cam kết toàn diện của doanh nghiệp trong việc tuân thủ các yêu cầu nhân quyền và đạo đức lao động toàn cầu.

Những hình thức lao động cưỡng bức phổ biến và nhận diện trong thực tế

GCDRI khuyến nghị doanh nghiệp cần cảnh giác với các biểu hiện sau trong thực tiễn vì chúng dễ bị ngộ nhận là hợp pháp dù vi phạm tiêu chuẩn SA 8000:

• Nhân viên bị giữ hộ chiếu hoặc giấy phép cư trú bởi tổ chức.
• Chấm công sai thực tế, bắt buộc tăng ca không cần thỏa thuận.
• Tổ chức yêu cầu người lao động ký cam kết nghỉ việc trước thời hạn, hoặc bị ép ký đơn xin thôi việc từ trước.
• Chính sách cho vay hoặc đào tạo có ràng buộc hoàn vốn cao, ép người lao động nợ nần và khó nghỉ việc.

Kể cả trong trường hợp người lao động “tự nguyện đồng ý”, nếu sự đồng ý đó không xuất phát từ điều kiện bình đẳng (ví dụ: sợ mất việc nếu từ chối), vẫn bị xem là vi phạm tiêu chuẩn.

Doanh nghiệp cần làm gì để đảm bảo tuân thủ SA 8000?

Việc loại bỏ nguy cơ lao động cưỡng bức không chỉ nằm ở quy định mà phải được hiện thực hoá thành hệ thống quản lý hiệu quả. GCDRI đề xuất một số bước doanh nghiệp nên triển khai:

Thiết lập và phổ biến chính sách rõ ràng

• Ban hành chính sách không chấp nhận lao động cưỡng bức trong toàn hệ thống.
• Đưa yêu cầu này vào hợp đồng lao động, quy chế nội bộ và các thỏa thuận với nhà cung cấp.

Triển khai quy trình quản lý và theo dõi

• Kiểm soát công tác tuyển dụng, đào tạo, quản lý giấy tờ.
• Đảm bảo chính sách không chỉ tồn tại trên giấy mà thật sự được giám sát và cập nhật định kỳ.

Đào tạo nội bộ về nhận diện và phòng tránh lao động cưỡng bức

• Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ cho nhân sự, đặc biệt là khối tuyển dụng, nhân sự và an ninh.
• Trang bị các công cụ phản ánh và khiếu nại bảo mật để người lao động chủ động phản ánh khi nghi ngờ bị xâm phạm quyền.

Quản lý rủi ro từ nhà cung cấp và đối tác

• Ký kết cam kết tuân thủ SA 8000 cùng các điều khoản cụ thể với nhà thầu.
• Thực hiện đánh giá định kỳ và kiểm tra chéo qua phỏng vấn lao động, kiểm tra hồ sơ và hợp đồng thực tế.

Kết luận: Lộ trình xây dựng tổ chức không lao động cưỡng bức

Hiểu và áp dụng tiêu chuẩn SA 8000 một cách nghiêm túc không chỉ giúp tổ chức vượt qua các cuộc đánh giá chứng nhận mà còn khẳng định cam kết về đạo đức, nhân quyền và phát triển bền vững. Chống lại mọi hình thức lao động cưỡng bức là trách nhiệm không chỉ với pháp luật, mà còn là biểu hiện quan trọng trong quản trị hiện đại.

Doanh nghiệp đang định hướng tuân thủ SA 8000 hoặc cần đánh giá hiện trạng hệ thống quản lý trách nhiệm xã hội? Hãy liên hệ với các chuyên gia của Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu – GCDRI để được hỗ trợ tư vấn, đào tạo và chuẩn bị sẵn sàng cho chứng nhận SA 8000 hiệu quả.

Liên hệ ngay qua Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa) hoặc Email: chungnhantoancau@gmail.com để được tư vấn chi tiết!