Thuế carbon và CBAM: Công cụ định hình tương lai ngành công nghiệp xanh

Trong bối cảnh toàn cầu nỗ lực giảm thiểu phát thải khí nhà kính, các biện pháp kinh tế ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chuyển đổi sang nền công nghiệp xanh. Một trong những chính sách nổi bật nhất hiện nay đó chính là thuế carbon và Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM).

Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) chia sẻ bài viết này nhằm cung cấp cho doanh nghiệp và các bên liên quan tại Việt Nam cái nhìn tổng quan, dễ hiểu và chính xác về bản chất, cách hoạt động và tác động của các công cụ chính sách carbon như thuế carbon và CBAM – đang ngày càng định hình lại luật chơi thương mại toàn cầu. Đây chính là tiền đề để doanh nghiệp Việt Nam chủ động thích ứng và nắm bắt cơ hội trong xu hướng hội nhập phát triển bền vững.

Thuế Carbon là gì và vì sao cần thiết?

Thuế carbon là khoản thu mà chính phủ áp dụng lên các loại nhiên liệu hóa thạch như than đá, dầu mỏ và khí đốt dựa trên lượng khí carbon dioxide (CO₂) phát thải ra môi trường trong quá trình sử dụng.

Mục tiêu chính của thuế carbon là:

• ✓ Góp phần giảm thiểu lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính – tác nhân chính gây biến đổi khí hậu
• ✓ Khuyến khích doanh nghiệp và người dân chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch
• ✓ Tạo nguồn thu để đầu tư ngược lại vào giải pháp thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển bền vững

Việc đánh thuế khiến các nguồn nhiên liệu “bẩn” trở nên đắt đỏ hơn, từ đó thúc đẩy xu hướng đầu tư vào các giải pháp tiết kiệm năng lượng, công nghệ sạch và năng lượng tái tạo.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã triển khai thuế carbon ở các cấp độ khác nhau từ đầu những năm 1990. Ví dụ:

• Thụy Điển là nước tiên phong, bắt đầu áp dụng từ năm 1991
• Na Uy, Phần Lan, Hà Lan và Đan Mạch cũng lần lượt áp dụng thuế carbon và điều chỉnh tăng dần theo thời gian

Điểm chung là những quốc gia này đều thuộc nhóm dẫn đầu trong cam kết khí hậu và đổi mới công nghệ năng lượng sạch.

Hệ thống Thương mại Phát thải ETS – Cơ chế định giá carbon hiệu quả của châu Âu

Bên cạnh thuế trực tiếp, Liên minh châu Âu (EU) lựa chọn phương pháp định giá carbon thông qua cơ chế thị trường, cụ thể là Hệ thống Mua bán Phát thải (EU ETS).

EU ETS hoạt động như sau:

• Mỗi doanh nghiệp trong một số ngành công nghiệp nặng được phân bổ một “hạn ngạch phát thải” CO₂
• Nếu phát thải vượt mức cho phép, doanh nghiệp phải mua thêm quyền phát thải trên thị trường
• Các doanh nghiệp giảm phát thải có thể bán phần hạn ngạch dư thừa cho đơn vị khác

Hệ thống này đang bao phủ khoảng 45% lượng phát thải khí nhà kính trong toàn EU, áp dụng chủ yếu cho:

• Các nhà máy điện và nhiệt điện
• Ngành công nghiệp tiêu hao nhiều năng lượng như thép, xi măng, nhôm
• Các chuyến bay nội khối châu Âu

Thông qua ETS – một thị trường phát thải quy mô lớn và minh bạch, EU đã từng bước định hình giá khí thải, tạo động lực tài chính rõ rệt để doanh nghiệp cắt giảm carbon, đồng thời hỗ trợ quá trình chuyển đổi năng lượng.

CBAM – Lá chắn mới của EU chống lại rò rỉ carbon

Tuy nhiên, khi doanh nghiệp EU đối mặt với chi phí phát thải cao, nguy cơ “rò rỉ carbon” ngày càng lớn. Điều này xảy ra khi các công ty chuyển sản xuất sang các quốc gia chưa quy định chặt chẽ về môi trường, nơi chi phí phát thải thấp, từ đó làm giảm hiệu quả chung của chính sách khí hậu.

Để giải quyết vấn đề này, EU đã đề xuất một công cụ đột phá: Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon – CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism).

CBAM có những đặc điểm nổi bật như sau:

• Áp dụng giá carbon tương đương cho một số sản phẩm nhập khẩu vào EU dựa trên hàm lượng phát thải của chúng
• Nhắm vào các ngành phát thải cao như: thép, ximăng, nhôm, phân bón, điện và hydrogen
• Yêu cầu nhà nhập khẩu phải: khai báo lượng phát thải liên quan đến sản phẩm + mua “chứng chỉ carbon CBAM” tương ứng
• Lộ trình chính thức: Dự kiến triển khai giai đoạn chuyển tiếp năm 2023 – 2025, sau đó đi vào thực thi toàn diện từ năm 2026

Mục tiêu của CBAM không đơn thuần là “bảo hộ gián tiếp” cho doanh nghiệp châu Âu, mà quan trọng hơn là:

• Đảm bảo sân chơi công bằng giữa hàng nội địa và hàng nhập khẩu
• Khuyến khích các đối tác thương mại toàn cầu áp dụng tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt hơn
• Hỗ trợ đạt mục tiêu cắt giảm ít nhất 55% phát thải khí nhà kính của EU vào năm 2030

Tín chỉ carbon: Công cụ hỗ trợ giao dịch khí phát thải

Trong hệ thống định giá carbon và đặc biệt là cơ chế CBAM, một khái niệm quan trọng cần hiểu rõ là tín chỉ carbon.

Tín chỉ carbon (carbon credit) là loại giấy phép đại diện cho quyền phát thải 1 tấn CO₂ tương đương (CO₂e) vào bầu khí quyển. Tín chỉ này có thể giao dịch trên thị trường và được dùng để:

• Trang trải lượng phát thải vượt ngưỡng cho phép của doanh nghiệp
• Bù đắp lượng phát thải đối với sản phẩm xuất khẩu vào khu vực có chính sách carbon như EU – nơi CBAM sẽ yêu cầu

Trong bối cảnh CBAM triển khai, các đơn vị xuất khẩu hoặc nhập khẩu hàng hóa vào EU sẽ bắt buộc:

• Tính toán hàm lượng khí CO₂ trong sản phẩm
• Mua tương ứng số lượng tín chỉ CBAM để thanh toán cho lượng phát thải đó

Việc mua tín chỉ carbon thường thực hiện qua các sàn giao dịch carbon tiêu chuẩn, như:

• Hệ thống giao dịch phát thải EU (EU ETS)
• Các nền tảng thuộc cơ chế Phát triển sạch (CDM) của Liên Hợp Quốc
• Sàn tín chỉ carbon tự nguyện tại một số quốc gia phát triển

Quy trình cơ bản bao gồm:

1. Tính toán lượng phát thải CO₂ từ sản phẩm hoặc hoạt động
2. Xác định loại và số lượng tín chỉ carbon phù hợp
3. Mua tín chỉ qua các sàn giao dịch hoặc trung gian được cấp phép
4. Hủy tín chỉ (retirement) để chứng minh việc bù đắp lượng phát thải

Đây được coi là đòn bẩy tài chính và cơ chế linh hoạt để doanh nghiệp giảm thiểu chi phí phát thải, đồng thời chủ động tuân thủ các chính sách môi trường quốc tế.

Việt Nam cần chuẩn bị gì?

Là quốc gia đang hội nhập sâu rộng vào các chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong xuất khẩu hàng hóa như thép, gỗ, ximăng hoặc dệt may, Việt Nam cần nhanh chóng bắt kịp xu hướng định giá carbon và chính sách CBAM.

Doanh nghiệp Việt Nam nên:

• Đánh giá mức độ phát thải carbon trong quá trình sản xuất
• Tìm hiểu quy trình và chuẩn bị kế hoạch tuân thủ CBAM khi xuất khẩu vào thị trường EU
• Xem xét đầu tư vào các công nghệ tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải
• Cân nhắc tham gia các sáng kiến tín chỉ carbon tự nguyện

Bên cạnh đó, nhà nước và các tổ chức chuyên môn cần:

• Xây dựng hạ tầng dữ liệu và phương pháp tính toán carbon đáng tin cậy
• Hoàn thiện hệ thống chứng nhận phát thải, kiểm kê khí nhà kính, cấp tín chỉ carbon
• Đào tạo đội ngũ chuyên gia phục vụ việc triển khai và kiểm soát carbon hiệu quả

Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) sẵn sàng đồng hành cùng doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình:

• Tư vấn quản lý phát thải
• Chứng nhận hệ thống đo lường, xác minh carbon
• Chuẩn bị tài liệu và chiến lược tuân thủ CBAM

Kết luận

Các công cụ định giá carbon như thuế carbon, hệ thống ETS và CBAM không chỉ là những chính sách môi trường mà chính là hành lang pháp lý mới cho thương mại và công nghiệp trong thời đại kinh tế xanh.

Doanh nghiệp Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Việc hiểu đúng – hành động sớm – thích ứng nhanh với các yêu cầu quốc tế về carbon là yếu tố then chốt giúp duy trì lợi thế cạnh tranh và tạo đà phát triển bền vững.

GCDRI luôn sẵn sàng là đối tác tin cậy hỗ trợ doanh nghiệp VN trong hành trình chuyển đổi xanh và hội nhập toàn cầu. Nếu bạn quan tâm đến chứng chỉ carbon, chứng nhận phát thải hoặc cần tư vấn tuân thủ CBAM, hãy liên hệ ngay hotline: 0904.889.859 (Ms. Hoa) hoặc email: chungnhantoancau@gmail.com để được hỗ trợ kịp thời và chính xác.