Toàn cảnh thị trường Tín chỉ Carbon tại Việt Nam: Cơ hội mới trong cuộc đua hành động khí hậu

Trong những năm gần đây, cụm từ “tín chỉ carbon” đã ngày càng trở nên quen thuộc trong các thảo luận về biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Với tiềm năng kinh tế to lớn, thị trường tín chỉ carbon đang mở ra cơ hội mới cho Việt Nam – cả trong việc thực hiện cam kết cắt giảm phát thải khí nhà kính và phát triển kinh tế các ngành liên quan. Bài viết này do Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) cung cấp nhằm giúp doanh nghiệp Việt Nam hiểu rõ hơn về thị trường tín chỉ carbon nội địa cũng như những lợi ích kinh tế và giải pháp cần thiết để khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên đặc biệt này.

Tại GCDRI, chúng tôi nhận thấy thị trường tín chỉ carbon đang trở thành xu hướng lớn trên toàn cầu, khi các quốc gia đẩy mạnh thực hiện Thỏa thuận Paris. Việt Nam có nhiều lợi thế để tham gia và hưởng lợi trong lĩnh vực này. Đây là lý do chúng tôi chọn chủ đề “Toàn cảnh thị trường tín chỉ Carbon tại Việt Nam” để mang tới góc nhìn chuyên sâu và thực tiễn cho bạn đọc, đặc biệt là các tổ chức và doanh nghiệp đang tìm kiếm giải pháp phát triển bền vững.

Việt Nam đã từng bán tín chỉ carbon chưa?

Việt Nam từ lâu đã có khả năng sản xuất ra các tín chỉ carbon – thường thông qua các dự án bảo vệ rừng, tiết kiệm năng lượng hoặc tái tạo năng lượng sạch. Tuy nhiên, dù đã thực hiện một số giao dịch trong quá khứ, nhưng những hoạt động này chưa thực sự được quan tâm một cách toàn diện hay có hệ thống thị trường rõ ràng.

Từ năm 2021, Việt Nam bắt đầu thực hiện các nghĩa vụ cắt giảm phát thải theo cam kết tại Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. Đáng chú ý, phát triển thị trường tín chỉ carbon đã được thể chế hóa trong Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi. Điều này tạo hành lang pháp lý rõ ràng hơn cho việc hình thành và vận hành thị trường carbon trong nước.

Bối cảnh toàn cầu tạo cú hích hình thành thị trường carbon

Năm 2022 đánh dấu thời điểm chuyển mình quan trọng khi Thỏa thuận Paris chính thức bước sang giai đoạn triển khai. Các quốc gia đã bắt đầu hiện thực hóa các cam kết cắt giảm phát thải nhà kính nêu trong Đóng góp do quốc gia tự xác định (NDC). Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế này khi đã cập nhật NDC của mình và nộp lên Ban Thư ký Công ước khung Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC).

Việt Nam cam kết giảm ít nhất 9% tổng lượng phát thải khí nhà kính – tương đương 83,9 triệu tấn CO₂ mỗi năm – và có thể đạt mức 27% với sự hỗ trợ quốc tế, tức khoảng 250,8 triệu tấn CO₂. Điều này đồng nghĩa với nhu cầu kiểm soát, đo lường và quy đổi lượng phát thải thành các tín chỉ carbon sẽ tăng mạnh trong những năm tới.

Ở quy mô toàn cầu, hiện có hơn 46 quốc gia và 35 vùng lãnh thổ đã triển khai hoặc đang lên kế hoạch áp dụng cơ chế định giá carbon. Tổng lượng phát thải nhà kính bị kiểm soát thông qua các hệ thống này lên đến 12 tỷ tấn CO₂ tương đương — chiếm 22,3% phát thải toàn cầu. Theo Ngân hàng Thế giới, riêng năm 2019, thu từ định giá carbon toàn cầu đã đạt khoảng 45 tỷ USD, cho thấy quy mô và giá trị thị trường này đang tăng trưởng mạnh mẽ.

Tiềm năng kinh tế từ tín chỉ carbon ở Việt Nam

Với các dự án trong nước, Việt Nam có thể cung cấp ra thị trường quốc tế khoảng 57 triệu tín chỉ carbon mỗi năm. Ước tính, nếu mỗi tín chỉ được giao dịch ở mức giá khiêm tốn 5 USD, quốc gia có thể thu về hàng trăm triệu USD mỗi năm – một nguồn tài chính quan trọng để đầu tư cho bảo vệ môi trường và phát triển rừng bền vững.

Điểm then chốt là phải có giải pháp đồng bộ để hiện thực hóa tiềm năng giá trị từ tín chỉ carbon. Việc xây dựng một thị trường tín chỉ carbon minh bạch, vận hành tốt cả trong và ngoài nước sẽ giúp:

• Tăng nguồn thu mới cho quốc gia và địa phương
• Thu hút công nghệ thân thiện môi trường từ doanh nghiệp quốc tế
• Góp phần thực hiện các cam kết giảm phát thải khí nhà kính quốc gia

Để làm được điều đó, Việt Nam cần hoàn thiện nhanh chóng các hành lang pháp lý, cơ chế giám sát, kiểm kê và chuẩn hóa đo lường khí thải – tức là xây dựng hệ thống MRV (Measurement – Reporting – Verification) bài bản ở cấp quốc gia, ngành và từng cơ sở sản xuất.

Ngành thép và xử lý chất thải rắn – hai lĩnh vực cần đặc biệt chú ý

Theo các chuyên gia, hai ngành có thể ngay lập tức khai thác lợi ích từ thị trường tín chỉ carbon là ngành sản xuất thép và xử lý chất thải rắn.

Ngành thép

Với hơn 300 doanh nghiệp đang hoạt động, ngành thép đang có mức tăng trưởng trung bình từ 18–20% mỗi năm. Trong khi đó, công nghệ sản xuất vẫn còn lạc hậu, phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch. Chỉ để sản xuất 10 triệu tấn thép, các nhà máy có thể phát thải ra tới 21 triệu tấn CO₂. Dự kiến đến năm 2025, phát thải toàn ngành có thể lên tới 122,5 triệu tấn CO₂ — tương đương 17% tổng phát thải toàn quốc.

Việc đo lường phát thải và cải thiện công nghệ sản xuất không chỉ giúp ngành thép giảm áp lực môi trường mà còn tạo thêm nguồn thu từ giao dịch tín chỉ carbon khi thực hiện đầu tư đổi mới công nghệ hoặc chuyển đổi nhiên liệu sạch.

Xử lý chất thải rắn

Mỗi năm, Việt Nam phát sinh khoảng 12 triệu tấn chất thải rắn sinh hoạt. Tuy nhiên, khoảng 90% được xử lý bằng phương pháp chôn lấp truyền thống – nguồn phát sinh khí nhà kính lớn. Các bãi rác hiện nay được ghi nhận xả ra 8,1 triệu tấn CO₂/năm (số liệu 2017), con số này sẽ còn tăng trong các năm tới.

Nếu chuyển đổi sang các công nghệ xử lý rác thải hiện đại như ủ phân, đốt phát điện, thu gom khí gas,… Việt Nam hoàn toàn có thể tích hợp hình thức tạo tín chỉ carbon từ giảm phát thải trong ngành xử lý rác, đồng thời mở rộng thị trường trao đổi carbon trong nước theo hướng bền vững.

Tín chỉ carbon từ rừng và nông nghiệp: cơ hội thiết thực cho Việt Nam

Là quốc gia có diện tích rừng lớn, Việt Nam hoàn toàn có khả năng phát triển tín chỉ carbon từ rừng – đặc biệt thông qua các dự án REDD+ hoặc trồng rừng bền vững. Nhiều dự án đã được triển khai tại các tỉnh như Sơn La, Quảng Nam, Đắk Lắk,… vừa giúp phục hồi sinh thái vừa tạo tín chỉ carbon có thể giao dịch trên thị trường quốc tế.

Tương tự, trong lĩnh vực nông nghiệp, việc áp dụng mô hình nông nghiệp carbon thấp như giảm sử dụng phân bón hóa học, cải tiến kỹ thuật canh tác hay thu hồi khí sinh học từ chất thải nông nghiệp, sẽ giúp giảm lượng phát thải CO₂ đáng kể. Tuy nhiên, để tín chỉ carbon từ nông nghiệp có thể tham gia thị trường, cần sớm xây dựng tiêu chuẩn đo lường và chứng nhận phù hợp với thực tiễn sản xuất của Việt Nam.

Đây là lĩnh vực giàu tiềm năng nhưng vẫn trong giai đoạn sơ khai, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, nhà đầu tư, tổ chức chứng nhận và cộng đồng nông dân.

Hạ tầng pháp lý và hệ thống MRV – nền tảng thiết yếu để vận hành thị trường carbon

Muốn xây dựng thị trường tín chỉ carbon hiệu quả, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện:

• Hệ thống kiểm kê khí nhà kính cấp ngành và cấp cơ sở
• Hệ thống MRV (đo lường, báo cáo và thẩm định) đáp ứng chuẩn mực quốc tế
• Các quy định cụ thể về việc phân bổ hạn mức phát thải, trao đổi tín chỉ và xử lý vi phạm
• Cơ chế vận hành “sàn giao dịch carbon” hoặc liên kết với thị trường quốc tế (như Cơ chế điều chỉnh carbon biên giới – CBAM của EU)

Chỉ khi có sự đồng bộ về pháp lý và kỹ thuật, thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam mới có thể tiếp cận nhà đầu tư quốc tế và thực sự phát huy giá trị kinh tế – môi trường bền vững.

Kết luận: Thị trường tín chỉ carbon – tài nguyên xanh, cơ hội vàng

Ở góc độ phát triển quốc gia, thị trường tín chỉ carbon không chỉ là một công cụ môi trường, mà còn là một kênh tài chính mới – nếu được khai thác đúng cách. Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để vừa thực hiện cam kết quốc tế, vừa tận dụng lợi thế nội tại về rừng, nông nghiệp, công nghiệp chuyển đổi để kiếm tạo nguồn thu hiệu quả và bền vững.

Tuy nhiên, hành trình xây dựng thị trường carbon minh bạch, kết nối và vận hành hiệu quả còn không ít thách thức – từ thể chế, kỹ thuật đến năng lực triển khai thực tế.

GCDRI tin rằng, với sự cam kết từ Chính phủ và sự đồng hành từ các doanh nghiệp, tổ chức chứng nhận và cộng đồng, Việt Nam hoàn toàn có khả năng trở thành điểm sáng trong khu vực về phát triển thị trường tín chỉ Carbon.

Nếu bạn là doanh nghiệp hoặc tổ chức đang quan tâm đến thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam, hãy liên hệ với GCDRI để được tư vấn chuyên sâu, đào tạo và hỗ trợ xây dựng hệ thống chứng nhận đạt chuẩn quốc tế.

Liên hệ ngay với chúng tôi theo thông tin:

Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa)
Email: chungnhantoancau@gmail.com

GCDRI hân hạnh đồng hành cùng bạn trên hành trình xanh hóa doanh nghiệp và phát triển bền vững vì tương lai trái đất.