Nông nghiệp là gì? Vai trò và thực trạng nền nông nghiệp hiện nay ở Việt Nam

Trong nền kinh tế quốc dân, nông nghiệp giữ vị trí then chốt không chỉ với vai trò cung ứng thực phẩm mà còn đảm bảo an ninh lương thực và định hình môi trường phát triển bền vững cho quốc gia. Với tầm quan trọng đặc biệt và bối cảnh kinh tế hiện đại đang ngày càng đặt ra nhiều thách thức cho ngành này, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) mong muốn chia sẻ những thông tin chuyên sâu và hữu ích về khái niệm nông nghiệp, đặc điểm nền sản xuất nông nghiệp cũng như vai trò và thực trạng ngành tại Việt Nam hiện nay. Việc nâng cao hiểu biết về lĩnh vực này chính là một bước quan trọng giúp nhìn rõ hơn về chiến lược phát triển kinh tế bền vững trong nước và toàn cầu.

Nông nghiệp là gì?

Nông nghiệp được hiểu là lĩnh vực sản xuất vật chất cơ bản của xã hội, thông qua việc con người sử dụng đất đai để trồng trọt và chăn nuôi, khai thác từ cây trồng và vật nuôi các nguyên liệu đầu vào chủ yếu cho đời sống, thực phẩm, đồng thời cũng cung cấp cho các ngành công nghiệp chế biến.

Theo suốt chiều dài phát triển kinh tế trên toàn cầu, đã nhiều lần lịch sử chứng minh rằng một quốc gia chỉ có thể phát triển ổn định, bền vững khi đảm bảo được an ninh lương thực. Do đó, nông nghiệp không chỉ góp phần phục vụ trực tiếp cho đời sống người dân mà còn đóng vai trò trụ cột trong nền kinh tế quốc dân.

Các đặc điểm cơ bản của sản xuất nông nghiệp

Để hiểu rõ hơn về bản chất và cơ chế hoạt động của nông nghiệp, cần nhìn vào năm đặc trưng cơ bản dưới đây — chính là nền tảng lý giải tại sao sản xuất nông nghiệp lại có những thách thức và tính đặc thù riêng biệt.

Đất trồng là yếu tố sản xuất không thể thay thế

Khác với nhiều ngành công nghiệp, nông nghiệp phụ thuộc hoàn toàn vào đất đai như tư liệu sản xuất chính. Không có đất thì không thể có hoạt động trồng trọt hay chăn nuôi. Quy mô canh tác, phương pháp sản xuất và thậm chí năng suất đều chịu ảnh hưởng lớn từ diện tích và chất lượng đất.

Do vậy, sử dụng đất một cách bền vững, biết cách cải tạo, bảo dưỡng và canh tác hợp lý là tiền đề để nông nghiệp phát triển lâu dài, hiệu quả. Quản lý đất đai khoa học đồng nghĩa với việc tăng năng suất, củng cố an ninh lương thực và thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu ngành.

Đối tượng sản xuất là cơ thể sống: cây trồng và vật nuôi

Sự khác biệt cơ bản của nông nghiệp so với các ngành còn lại nằm ở đối tượng sản xuất — các sinh vật sống. Việc chăn nuôi và trồng trọt luôn chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố ngoại cảnh như thời tiết, khí hậu và điều kiện sinh thái. Điều này đồng nghĩa với việc sản xuất nông nghiệp tiềm tàng nhiều rủi ro và cần phải có chiến lược thích ứng linh hoạt.

Hơn nữa, để nâng cao hiệu quả sản xuất, cần chú trọng chọn giống, lai tạo và cải tiến gen cho cả cây trồng và vật nuôi, nhằm tối ưu hóa sản lượng và đáp ứng tốt đặc điểm sinh thái từng vùng miền.

Sản xuất nông nghiệp chịu ảnh hưởng mạnh bởi tính mùa vụ

Một đặc thù nổi bật khác chính là tính mùa vụ, khi cây trồng vật nuôi đều có chu kỳ phát triển sinh lý riêng. Quá trình sản xuất đòi hỏi thời gian dài và phụ thuộc lớn vào điều kiện tự nhiên. Khoảng cách giữa thời điểm lao động và thời điểm thu hoạch luôn kéo dài, dẫn đến việc sản xuất phụ thuộc theo mùa khá rõ nét.

Để khắc phục điều này, ngành nông nghiệp hiện nay đang hướng tới chiến lược canh tác linh hoạt như tăng vụ, luân canh, xen canh và kết hợp phát triển ngành dịch vụ nông nghiệp để giảm thiểu rủi ro, tối ưu hiệu quả sản xuất.

Hoạt động sản xuất phân tán rộng khắp và phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên

Nông nghiệp là ngành sản xuất phân bổ trên một phạm vi địa lý rất rộng, từ đồng bằng, trung du đến miền núi. Mỗi vùng sinh thái có những điều kiện thời tiết, loại đất, nhiệt độ và độ ẩm khác nhau, dẫn đến sản xuất luôn mang màu sắc đặc thù từng khu vực. Điều này vừa là thách thức nhưng cũng là cơ hội cho việc phân vùng chuyên môn hóa nông nghiệp theo hướng đa dạng hóa sản phẩm nông sản.

Nông nghiệp ngày càng mang tính chất sản xuất hàng hóa

Thay vì chỉ phục vụ nhu cầu tự túc, tự cung như trước kia, nông nghiệp hiện đại đã chuyển dịch mạnh vào cơ chế thị trường, hướng đến sản xuất hàng hóa quy mô lớn. Biểu hiện rõ ràng nhất là sự hình thành của những vùng chuyên canh nông nghiệp hiện đại, có hệ thống logistics và chuỗi cung ứng liên kết đồng bộ, đồng thời áp dụng công nghệ cao trong canh tác và bảo quản nông sản để nâng cao giá trị thương phẩm.

Vai trò của ngành nông nghiệp trong nền kinh tế quốc gia

Nông nghiệp không chỉ đóng vai trò là nguồn cung cấp thực phẩm mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều mặt của nền kinh tế. Một số vai trò kinh tế – xã hội nổi bật của ngành nông nghiệp bao gồm:

• Cung cấp lương thực, thực phẩm cho hơn 100 triệu dân Việt Nam, đảm bảo an ninh xã hội.
• Cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến, đồng thời hỗ trợ phát triển đô thị và ngành dịch vụ.
• Tạo ra thị trường tiêu thụ cho các ngành công nghiệp như phân bón, máy móc nông nghiệp và vật tư nông sản.
• Góp phần thúc đẩy xuất khẩu nông sản, mang lại ngoại tệ lớn, giúp cải thiện cán cân thương mại quốc gia.
• Bảo vệ và duy trì tính bền vững môi trường và đa dạng sinh học, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu.

Thực trạng nền nông nghiệp Việt Nam hiện nay: Những chuyển mình tích cực

Trải qua hơn 75 năm xây dựng và phát triển đất nước, nông nghiệp Việt Nam không chỉ đảm bảo an ninh lương thực cho gần 100 triệu dân mà còn vươn lên trở thành trụ cột quan trọng trong nền kinh tế quốc dân — đặc biệt trong những giai đoạn khó khăn như đại dịch COVID-19.

Vượt qua tác động phức tạp từ thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu, ngành nông nghiệp vẫn giữ vững phát triển với kim ngạch xuất khẩu năm 2020 đạt trên 41,2 tỷ USD — mức cao nhất từ trước tới nay. Điều này đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia hàng đầu khu vực châu Á về xuất khẩu nông sản như gạo, cà phê, hạt điều, thủy sản,…

Đáng nói hơn, ngành nông nghiệp đang dần chuyển mình theo hướng:

• Hiện đại hóa bằng công nghệ cao, thúc đẩy nông nghiệp thông minh.
• Tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, tăng tính cạnh tranh quốc tế.
• Thực hiện chuyển đổi xanh, giảm phát thải và thích ứng biến đổi khí hậu.
• Xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, góp phần nâng cao chất lượng sống cho cư dân nông thôn.

Kết quả đạt được trong năm 2021 ghi nhận ngành nông nghiệp có tốc độ tăng trưởng ấn tượng với GDP ước đạt 2,65%, cho thấy dấu hiệu hồi phục mạnh mẽ và bền vững, bất chấp khó khăn hậu đại dịch.

Kết luận

Ngày nay, nông nghiệp không chỉ là trụ cột an sinh xã hội mà còn là nền tảng vững chắc cho mọi chiến lược phát triển kinh tế bền vững. Thực tế cho thấy, nhờ ứng dụng công nghệ và liên kết chuỗi giá trị, ngành nông nghiệp Việt Nam đang từng bước khẳng định vị thế trong khu vực và quốc tế, đồng thời đóng vai trò xung kích trên con đường hội nhập kinh tế toàn cầu.

Để nắm bắt đầy đủ hơn về các tiêu chuẩn, giải pháp và hệ thống quản lý chất lượng trong nông nghiệp hiện đại, mời quý bạn đọc liên hệ trực tiếp với chuyên gia của GCDRI qua Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa) hoặc email: chungnhantoancau@gmail.com để được tư vấn chi tiết về các chứng nhận và chiến lược phát triển ngành nông nghiệp theo hướng bền vững và quốc tế hóa.

— Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) —