Chi phí cơ hội và chi phí chìm: Hiểu đúng để ra quyết định kinh tế hiệu quả

Trong quá trình ra quyết định kinh tế, đặc biệt là trong quản trị doanh nghiệp hay tài chính cá nhân, có hai khái niệm thường xuyên được đề cập nhưng lại dễ bị hiểu sai hoặc bỏ qua: chi phí cơ hội (Opportunity Cost) và chi phí chìm (Sunk Cost). Để đưa ra những lựa chọn tối ưu, người ra quyết định cần hiểu rõ bản chất và sự khác biệt giữa hai loại chi phí này.

Bài viết dưới đây được Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) tổng hợp và phân tích với mục tiêu cung cấp cho bạn đọc kiến thức rõ ràng, chính xác, có ứng dụng thực tiễn về hai khái niệm then chốt mang đậm tính tư duy kinh tế chiến lược này.

Chi phí cơ hội (Opportunity Cost) là gì?

Chi phí cơ hội thể hiện giá trị của lựa chọn tốt nhất bị bỏ qua khi chúng ta đưa ra một quyết định.

Nói cách khác, khi một cá nhân hay doanh nghiệp quyết định sử dụng nguồn lực (thời gian, tiền bạc, công sức…) cho một lựa chọn cụ thể, thì điều họ đánh đổi chính là cơ hội nhận được từ phương án tốt nhất còn lại mà họ không chọn. Dù chi phí cơ hội không hiện lên dưới dạng con số cụ thể trong báo cáo tài chính, nhưng đó là yếu tố rất quan trọng cần được cân nhắc khi đưa ra quyết định kinh doanh.

Bản chất của chi phí cơ hội

Chi phí cơ hội không nhất thiết phải được biểu hiện bằng tiền tệ. Giá trị này có thể được quy ra lợi nhuận tiềm năng, sự hài lòng cá nhân, hoặc lợi ích xã hội tùy vào bối cảnh. Việc xác định đúng chi phí cơ hội giúp tránh những quyết định sai lầm mang hậu quả lâu dài cho tổ chức.

Công thức tính chi phí cơ hội

Một cách đơn giản, chi phí cơ hội có thể được tính bằng công thức:

Chi phí cơ hội (OC) = Lợi nhuận từ phương án tốt nhất bị bỏ qua (FO) – Lợi nhuận nhận được từ phương án đã chọn (CO)

• OC: Opportunity Cost – Chi phí cơ hội
• FO: Return on Best Foregone Option – Lợi ích từ phương án bị loại bỏ
• CO: Return on Chosen Option – Lợi ích từ phương án đã chọn

Ví dụ minh hoạ:

Ông Anh có trong tay 100.000 USD để đầu tư, và đang phân vân giữa hai lựa chọn:

• Lựa chọn A: Gửi vào quỹ đầu tư cổ phiếu sinh lời 15%/năm → lợi nhuận 15.000 USD
• Lựa chọn B: Mua thiết bị sản xuất mới mang lại lợi nhuận dự kiến 12% → thu được 12.000 USD

Nếu ông Anh chọn phương án B, thì chi phí cơ hội chính là phần lợi nhuận cao hơn mà ông đã từ bỏ từ phương án A:

→ OC = 15.000 – 12.000 = 3.000 USD

Vậy, khi quyết định đầu tư thiết bị sản xuất, ông Anh cần cân nhắc rằng mình đang từ bỏ khoản lợi nhuận cao hơn 3.000 USD từ phương án đầu tư chứng khoán.

Chi phí chìm (Sunk Cost) là gì?

Trái ngược với chi phí cơ hội là khoản chi phí chưa xảy ra nhưng ảnh hưởng đến quyết định tương lai, thì chi phí chìm là những chi phí đã phát sinh và không thể thu hồi lại, bất kể quyết định trong tương lai là gì.

Hay nói cách khác, chi phí chìm là chi phí của quá khứ, và nên được loại bỏ khỏi suy nghĩ khi cân nhắc về các lựa chọn sắp tới.

Đặc điểm của chi phí chìm

• Đã được chi trả và không thể thay đổi dù hành động tiếp theo là gì.
• Không nên ảnh hưởng đến các quyết định kinh tế trong tương lai, nhưng trên thực tế vẫn thường gây ra những thiên kiến tâm lý như “tiếc tiền đã bỏ ra”.

Ví dụ điển hình:

Bạn mua một chiếc áo online với giá 200.000 đồng, nhưng khi nhận hàng thì thấy áo không phù hợp, không đẹp như mong đợi. Bạn có hai lựa chọn:

• Cố gắng mặc chiếc áo để không cảm thấy uổng tiền
• Chấp nhận bỏ áo, dù đã mất 200.000 đồng

Trong cả hai trường hợp, số tiền 200.000 đồng đã chi là chi phí chìm – tức là không thể thu lại. Việc đem chi phí đó vào cân nhắc khi quyết định có nên tiếp tục sử dụng hay không sẽ không giúp bạn tối ưu lợi ích.

So sánh chi phí cơ hội và chi phí chìm

Việc phân biệt rõ ràng giữa chi phí cơ hội và chi phí chìm là thao tác cần thiết để tránh những quyết định thiếu lý trí. Nhiều cá nhân và tổ chức mắc sai lầm vì thiên kiến “chi phí đã bỏ ra” (sunk cost fallacy), dẫn đến cố chấp theo đuổi một kế hoạch dù đã không còn hiệu quả.

Vai trò của chi phí cơ hội và chi phí chìm trong quản trị doanh nghiệp

Trong đầu tư và lựa chọn dự án

Hiểu rõ về chi phí cơ hội giúp nhà quản trị:

• Cân nhắc kỹ giữa các phương án đầu tư
• Lựa chọn phương án mang lại giá trị cao nhất
• Tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn lực có giới hạn (vốn, lao động, thời gian…)

Trong cắt lỗ và tái cấu trúc

Chi phí chìm giúp xác định những khoản đã chi không thể cứu vãn, từ đó:

• Dễ dàng buông bỏ các dự án không còn khả thi
• Đưa ra quyết định tái cấu trúc, thay đổi chiến lược nhanh chóng hơn
• Tránh hiện tượng “tiếc rẻ” mà tiếp tục đầu tư vào phương án sai lầm

Trong đào tạo và cải tiến nội bộ

• Nâng cao năng lực ra quyết định cho đội ngũ quản lý
• Đào tạo nhân viên cách nhìn nhận các lựa chọn từ góc độ giá trị tiềm năng, thay vì cảm tính hoặc nặng về quá khứ

Kết luận: Tư duy đúng để tối ưu hiệu quả kinh tế

Hiểu và áp dụng đúng hai khái niệm chi phí cơ hội và chi phí chìm là nền tảng quan trọng để doanh nghiệp và cá nhân đưa ra các quyết định chiến lược có hiệu quả cao hơn. Đừng để những chi phí đã phát sinh níu kéo bạn trong lựa chọn tương lai, và cũng đừng bỏ qua giá trị tiềm năng đang nằm ngoài tầm mắt chỉ vì nó không hiện rõ bằng con số.

GCDRI khuyến nghị các nhà quản trị, chuyên gia tài chính và cá nhân đang quản lý nguồn lực nên liên tục rèn luyện và sử dụng tư duy kinh tế này làm kim chỉ nam định hướng hành động.

Nếu bạn cần hỗ trợ chuyên sâu trong việc xây dựng tư duy tài chính, hệ thống đánh giá dự án, hoặc tối ưu hóa hiệu quả quản trị doanh nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế, hãy liên hệ với đội ngũ chuyên gia tại Viện GCDRI qua Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa) hoặc email: chungnhantoancau@gmail.com để nhận được tư vấn nhanh chóng và chính xác.