Giảm chất thải thực phẩm – Bước tiến bền vững cho an ninh lương thực toàn cầu

Lãng phí thực phẩm là một trong những thách thức nghiêm trọng nhất hiện nay, không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn làm gia tăng áp lực lên môi trường và hệ thống lương thực toàn cầu. Với vai trò là tổ chức đi đầu trong nghiên cứu và tư vấn các giải pháp phát triển bền vững, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) nhận thấy rằng, giải quyết chất thải thực phẩm chính là một trong những đòn bẩy quan trọng hướng tới mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), đặc biệt là SDG 12.3.

Bài viết sau đây được GCDRI biên soạn nhằm phân tích sâu về thực trạng chất thải thực phẩm trên thế giới, tác động tiêu cực của nó và những bước tiến thiết thực mà các quốc gia, tổ chức đang áp dụng để xây dựng một tương lai lương thực nhân văn, hiệu quả và bền vững hơn.

Thực trạng báo động về chất thải thực phẩm toàn cầu

Mỗi năm, thế giới lãng phí khoảng 1 tỷ tấn thực phẩm. Con số đáng kinh ngạc này không đến từ những nguyên nhân xa vời mà chủ yếu phát sinh ngay trong cuộc sống hàng ngày:

• 61% đến từ hộ gia đình
• 26% từ các dịch vụ ăn uống
• 13% từ hệ thống bán lẻ

Đáng buồn thay, trong khi một lượng lớn thực phẩm bị vứt bỏ không thương tiếc, thế giới vẫn có hơn 2 tỷ người rơi vào tình trạng thiếu ăn hoặc suy dinh dưỡng. Tình trạng này không chỉ gây mất cân bằng trong hệ thống lương thực toàn cầu mà còn đe dọa nghiêm trọng tới sự ổn định xã hội, môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Không chỉ dừng lại ở tổn thất lương thực, lãng phí thực phẩm còn gây hệ lụy nghiêm trọng tới môi trường:

• Gây ra khoảng 8-10% lượng khí nhà kính toàn cầu
• Làm hao tổn tài nguyên đất, nước và năng lượng trong quá trình sản xuất
• Góp phần làm suy giảm đa dạng sinh học và tăng ô nhiễm môi trường

Điều này cho thấy, giảm chất thải thực phẩm không chỉ là câu chuyện về dinh dưỡng mà còn là mấu chốt bảo vệ hành tinh và tối ưu hóa tài nguyên.

Từ mục tiêu phát triển bền vững đến hành động toàn cầu

Liên Hợp Quốc đã xác định rõ trong Mục tiêu Phát triển Bền vững 12.3 rằng: “Đến năm 2030, giảm 50% lượng thực phẩm bị thất thoát và lãng phí trên mỗi đầu người ở cả khâu bán lẻ, tiêu dùng, cũng như tổn thất trong chuỗi cung ứng, bao gồm sau thu hoạch.”

Để theo sát mục tiêu này, Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) đã công bố Báo cáo Chỉ số Chất thải Thực phẩm 2021 — một công cụ quan trọng giúp đo lường, giám sát và báo cáo chính xác lượng thực phẩm bị lãng phí tại ba cấp độ: hộ gia đình, dịch vụ ăn uống và bán lẻ.

Đây là lần đầu tiên chất thải thực phẩm toàn cầu được xác định cụ thể với dữ liệu thống nhất và phương pháp luận có thể đối chiếu giữa các quốc gia. Theo báo cáo này, quy mô chất thải thực phẩm trên toàn thế giới hiện lớn gấp đôi mức dự đoán trước đó, mở ra hồi chuông cảnh báo cho tất cả các quốc gia – dù thu nhập cao, trung bình hay thấp – cần khẩn trương hành động.

Phân tích đúng mới giải quyết đúng: Liệu bạn có đang “lãng phí vô hình”?

Một trong những sai lệch lớn trong cách hiểu chất thải thực phẩm là nhiều quốc gia và người dân vẫn chưa phân biệt rõ ràng giữa phần ăn được và phần không ăn được. Điều này khiến nhiều loại rác hữu cơ bị “gộp” chung mà không phản ánh đúng thực trạng lượng lương thực bị phí phạm.

Ví dụ, vỏ trứng, xương cá, cuống rau… là các thành phần không ăn được nhưng thường được thống kê cùng với các phần thực phẩm có giá trị dinh dưỡng bị bỏ đi. Việc thống kê thiếu chính xác này khiến các dữ liệu không phản ánh đúng quy mô của vấn đề, đồng thời ảnh hưởng đến hiệu quả của các chiến lược phòng chống lãng phí thực phẩm quốc gia.

Chỉ khi đo lường đúng và nhất quán, các quốc gia mới có thể đưa ra chính sách hiệu quả, xúc tiến giải pháp kỹ thuật, truyền thông nâng cao nhận thức và định hình hành vi tiêu dùng hợp lý hơn.

Hành động thực tiễn: Các quốc gia đang làm gì?

Trên thế giới, đã có nhiều quốc gia chủ động triển khai các chiến dịch và chính sách nhằm hạn chế chất thải thực phẩm:

• Úc, Na Uy và Hoa Kỳ đã đặt ra mục tiêu giảm thiểu 50% lượng thực phẩm bị lãng phí trong nước vào năm 2030.
• Pháp và Ý là những hình mẫu tiên phong trong việc cấm các siêu thị và nhà phân phối bỏ đi sản phẩm thực phẩm còn tốt, đồng thời bắt buộc quyên góp cho các ngân hàng thực phẩm hoặc tổ chức từ thiện.
• UNEP thành lập các nhóm công tác khu vực tại châu Á – Thái Bình Dương, Tây Á, châu Phi, châu Mỹ Latinh và Caribe nhằm hỗ trợ các quốc gia chưa có đủ dữ liệu hoặc năng lực kỹ thuật trong đo lường chất thải thực phẩm.

Việc này không những giúp tạo dựng lộ trình hành động quốc gia, mà còn thúc đẩy hợp tác khu vực và chia sẻ kinh nghiệm hiệu quả giữa các quốc gia có trình độ phát triển khác nhau.

Đâu là vai trò của doanh nghiệp và người tiêu dùng?

Chất thải thực phẩm là vấn đề không chỉ giới hạn trong chính sách nhà nước. Các doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành thực phẩm – nhà hàng – bán lẻ – có trách nhiệm rất lớn trong kiểm soát lượng thực phẩm bị bỏ đi qua:

• Quản lý hàng tồn kho hiệu quả
• Tối ưu hóa khẩu phần trong dịch vụ ăn uống
• Sử dụng công nghệ AI để dự đoán nhu cầu và điều chỉnh cung ứng

Về phía người tiêu dùng, mỗi cá nhân có thể góp phần theo các cách đơn giản nhưng đầy hiệu quả:

• Mua sắm có kế hoạch – không mua quá nhiều thực phẩm không cần thiết
• Lưu trữ thực phẩm đúng cách để kéo dài thời gian bảo quản
• Tận dụng phần thừa thay vì bỏ phí
• Tăng cường chia sẻ thực phẩm hoặc ủ phân hữu cơ từ rác thực phẩm sau chế biến

Câu nói quen thuộc “mỗi hành động nhỏ tạo nên thay đổi lớn” chưa bao giờ đúng hơn trong bài toán chất thải thực phẩm hiện nay.

Tạo dựng một hệ thống thực phẩm bền vững và toàn diện hơn

Cắt giảm lãng phí thực phẩm là một trong những biện pháp hiệu quả và dễ thực hiện nhất để:

• Tăng cường an ninh lương thực quốc gia
• Giảm phát thải khí nhà kính
• Bảo tồn tài nguyên thiên nhiên quý báu: đất, nước, sức lao động
• Tối ưu chi phí cho hộ gia đình, doanh nghiệp và chính phủ

Việc đo lường chính xác nguồn thực phẩm bị lãng phí tại mọi cấp độ – từ hộ gia đình cho đến chuỗi cung ứng toàn cầu – sẽ giúp định hướng chiến lược đúng đắn, thiết lập chính sách hiệu quả và thúc đẩy quản trị lương thực minh bạch, toàn diện và có trách nhiệm hơn.

Kết luận: Hành động ngay hôm nay để đảm bảo một ngày mai đủ đầy

Chất thải thực phẩm không chỉ phản ánh sự kém hiệu quả trong quản trị mà còn là dấu hiệu rõ ràng của mất công bằng xã hội và sự bất bình đẳng trong tiếp cận nguồn lương thực. GCDRI tin rằng mỗi cá nhân, tổ chức và chính phủ đều có thể – và cần – tham gia vào giải pháp.

Việc chung tay xây dựng một hệ sinh thái thực phẩm phát triển bền vững không còn là lựa chọn mà là mệnh lệnh thời đại. Để được tư vấn chuyên sâu về các hệ thống quản lý chất thải thực phẩm bền vững cũng như cập nhật các công cụ đo lường theo chuẩn quốc tế, vui lòng liên hệ Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI):

• 💬 Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa)
• 📧 Email: chungnhantoancau@gmail.com

GCDRI – Đối tác tin cậy cung cấp tri thức quốc tế, kiến tạo tương lai bền vững!