Các chất cấm trong thực phẩm: Danh mục, nguyên tắc và cảnh báo sử dụng

Việc sử dụng các chất cấm trong thực phẩm là tình trạng đáng lo ngại trong ngành sản xuất và kinh doanh thực phẩm hiện nay. Những chất này không chỉ bị cấm bởi quy định của pháp luật mà còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Chính vì vậy, hiểu rõ về danh mục các chất cấm và nguyên tắc kiểm soát chúng là điều hết sức cần thiết. Trong bài viết này, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về các chất cấm trong thực phẩm cũng như các loại phụ gia cấm sử dụng. Đây là cơ sở quan trọng giúp các doanh nghiệp, tổ chức và người tiêu dùng nâng cao nhận thức, tuân thủ pháp lý và đảm bảo an toàn thực phẩm.

Các chất bị cấm trong thực phẩm bao gồm những gì?

Theo quy định pháp luật Việt Nam – đặc biệt là Thông tư 10/2021/TT-BYT – danh mục các chất cấm trong thực phẩm bao gồm nhiều nhóm hóa chất, dược chất mang nguy cơ cao gây hại cho sức khỏe con người khi bị đưa vào quá trình sản xuất, chế biến, bảo quản hoặc kinh doanh thực phẩm. Cụ thể:

1. Thuốc và nguyên liệu làm thuốc nhập khẩu, sản xuất trái phép
   Những hoạt chất như Acetic anhydride hay Acetone có thể bị lợi dụng để pha chế tạp chất hoặc bảo quản thực phẩm, nhưng đã bị pháp luật nghiêm cấm.
2. Chất ma túy và dẫn xuất liên quan đến ma túy
   Những chất như Alphacetylmethadol tuyệt đối không được phép sử dụng trong bất kỳ lĩnh vực sản xuất – đặc biệt là thực phẩm.
3. Các tiền chất và thành phần cấu thành chất ma túy
   Như Lysergic acid – bị cấm do nguy cơ lạm dụng, tạo ra các chất gây nghiện thông qua phản ứng hóa học.
4. Dược chất có khả năng gây nghiện, gây độc thần kinh
   Bao gồm cây bã thuốc, dừa cạn, đại kích,… những loại thảo mộc này dù có giá trị y học nhưng không được sử dụng trong chế biến thực phẩm dân dụng.
5. Thuốc độc và nguyên liệu làm thuốc độc
   Ví dụ: Abiraterone, Acid Valproic – các hoạt chất điều trị y khoa đặc thù nhưng có tính độc cao, nằm trong danh mục cấm đối với thực phẩm.
6. Dược liệu có nguồn gốc tự nhiên chứa độc tính cao
   Như cam thảo dây, ngô công, bưởi bung,… khi chưa qua chế biến, tẩm chế đúng phương pháp sẽ gây hại nếu dùng sai cách.
7. Dược liệu có nguồn gốc khoáng vật độc hại
   Ví dụ bao gồm băng sa, duyên đơn, duyên phấn – thường được dùng trong đông y, nhưng không an toàn nếu đưa vào sản phẩm thực phẩm.
8. Một số chất đặc biệt khác như Colchicine
   Colchicine là chất độc mạnh, có thể gây tử vong nếu sử dụng không đúng liều lượng, nên bị cấm tuyệt đối trong thực phẩm.

Việc sử dụng những hóa chất và dược chất cấm nói trên không chỉ vi phạm quy định về an toàn thực phẩm, mà còn tiềm ẩn nguy cơ phát sinh bệnh tật nguy hiểm, thậm chí là tử vong đối với người tiêu dùng.

Nguyên tắc xác lập danh mục chất cấm trong thực phẩm

Để đảm bảo sự minh bạch và phù hợp với đặc điểm thực tiễn của Việt Nam cũng như thông lệ quốc tế, việc xây dựng danh mục chất cấm trong thực phẩm được thực hiện dựa trên một số nguyên tắc sau:

• Tuân thủ pháp luật và căn cứ khoa học
  Danh mục này phải dựa trên các quy định pháp lý hiện hành, kết hợp với cơ sở nghiên cứu khoa học, y tế hiện đại nhằm đảm bảo tính chính xác, hợp lý và kịp thời.
• Phù hợp với thông lệ quốc tế
  Các tiêu chuẩn và hướng dẫn quốc tế như Codex, FAO/WHO đều được tham khảo nhằm đồng bộ hóa với quy chuẩn an toàn thực phẩm toàn cầu.
• Cập nhật và điều chỉnh linh hoạt theo thực tiễn
  Việc thay đổi công nghệ, môi trường, đặc biệt là kết quả nghiên cứu tác động sức khỏe từ thực tiễn sử dụng là yếu tố quan trọng để định kỳ rà soát, sửa đổi hoặc bổ sung danh mục.
• Chất được đưa vào danh sách phải chứng minh gây hại rõ ràng
  Bao gồm những chất có khả năng dẫn đến ngộ độc, tích tụ độc tố trong cơ thể người tiêu dùng hoặc tăng nguy cơ bệnh mãn tính, bệnh ung thư.

Việc xây dựng danh mục này không chỉ là cơ sở pháp lý để các cơ quan chuyên trách thực hiện kiểm soát, mà còn tạo ra hành lang pháp lý vững chắc để doanh nghiệp và người dân nhận thức rõ ràng về ranh giới an toàn trong sản xuất và tiêu dùng thực phẩm.

Một số phụ gia thực phẩm phổ biến cũng bị cấm sử dụng

Bên cạnh các chất cấm trong thực phẩm, một số loại phụ gia cũng thuộc diện tuyệt đối không được sử dụng trong chế biến, bảo quản thực phẩm do mức độ độc hại và hậu quả lâu dài đối với sức khỏe con người. Dưới đây là những nhóm phụ gia đặc biệt cần lưu ý:

1. Phụ gia bảo quản, tạo màu, tạo ngọt độc hại như hàn the và formol
   • Hàn the (borax): Gây hại thận, rối loạn hormone, ảnh hưởng hệ sinh sản.
   • Formol (formaldehyde): Là chất bảo quản xác, không được phép dùng cho thực phẩm vì gây ung thư.
   • Một số chất tạo màu, tạo ngọt tổng hợp khác có thể tích tụ lâu dài trong cơ thể gây béo phì, tiểu đường hoặc chậm phát triển thần kinh ở trẻ nhỏ.
2. Chất kích thích tăng trưởng và tạo nạc trong chăn nuôi dùng sai mục đích
   • Clenbuterol, Salbutamol: Chất tạo nạc cấm trong chăn nuôi, có thể gây rối loạn nhịp tim, căng thẳng thần kinh nếu người tiêu dùng hấp thụ.
   • Dexamethasone: Kích thích cưỡng ép tăng cân nhanh ở gia cầm, để lại tồn dư steroid ảnh hưởng hệ nội tiết con người.
3. Hóa chất xử lý, bảo quản thủy sản cực kỳ nguy hiểm
   • Chloramphenicol, Nitrofuran, Fluoroquinolone: Kháng sinh cấm dùng trong thủy sản vì nguy cơ kháng thuốc.
   • Malachite Green: Chất nhuộm công nghiệp, có thể gây đột biến gen nếu tồn dư trong thực phẩm hải sản.

Việc sử dụng các phụ gia cấm không chỉ tác động trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu, khả năng xuất khẩu và tuân thủ quy chuẩn quốc tế khi tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Kết luận

Danh mục các chất cấm trong thực phẩm và các phụ gia cấm sử dụng là những giới hạn quan trọng được nhà nước ban hành để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Mỗi cá nhân, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và kinh doanh thực phẩm cần nắm kỹ các quy định, hiểu rõ bản chất các loại chất cấm để tránh vi phạm pháp luật và gây rủi ro cho xã hội.

GCDRI khuyến nghị các doanh nghiệp cần thực hiện đào tạo an toàn thực phẩm, áp dụng hệ thống tiêu chuẩn quốc tế như HACCP, ISO 22000 và thường xuyên cập nhật thông tin pháp lý để chủ động phòng ngừa rủi ro.

Nếu bạn đang có nhu cầu được tư vấn chuyên sâu hoặc triển khai đánh giá – đào tạo liên quan đến các tiêu chuẩn, quy định về chất lượng, an toàn thực phẩm, đừng ngần ngại liên hệ với GCDRI để được hỗ trợ nhanh chóng và chính xác.

👉 Liên hệ chuyên gia GCDRI qua hotline: 0904.889.859 (Ms. Hoa) hoặc email: chungnhantoancau@gmail.com để nhận tư vấn miễn phí.