Hướng dẫn thực hành sản xuất chè an toàn theo VietGAP

Sản xuất nông nghiệp hiện đại không chỉ dừng lại ở hiệu quả kinh tế mà còn yêu cầu khắt khe về an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường. Chính vì thế, các tiêu chuẩn quốc tế như VietGAP ngày càng được áp dụng rộng rãi trong canh tác nông nghiệp tại Việt Nam – đặc biệt là với cây chè, một ngành hàng có ý nghĩa quan trọng trong xuất khẩu và đời sống nông thôn.

Với vai trò là tổ chức hàng đầu trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển hệ thống chứng nhận quốc tế, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) xin giới thiệu quy trình thực hành sản xuất cây chè theo tiêu chuẩn VietGAP – nhằm chia sẻ các thông tin chính thống, cập nhật và hữu ích cho người trồng chè, doanh nghiệp và các tổ chức có liên quan.

Các nguyên tắc cơ bản của VietGAP trong sản xuất chè

Tiêu chuẩn VietGAP đặt mục tiêu nâng cao chất lượng sản phẩm nông nghiệp, giảm thiểu tác động tiêu cực tới môi trường và sức khỏe người tiêu dùng. Chè – dù là sản phẩm tiêu dùng phổ biến, nhưng cũng cần kiểm soát chặt chẽ từ đầu vào đến đầu ra để đảm bảo truy xuất nguồn gốc rõ ràng, an toàn thực phẩm và phù hợp thị trường quốc tế.

Để đạt chứng nhận VietGAP trong sản xuất chè, cần bảo đảm các yếu tố về quản lý đất đai, giống cây trồng, phân bón, nước tưới, thuốc bảo vệ thực vật, điều kiện lao động, vệ sinh cá nhân và quản lý chất thải. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết theo từng bước.

Đánh giá và lựa chọn vùng trồng chè đạt chuẩn

Việc quy hoạch vùng trồng là yếu tố then chốt trong sản xuất chè an toàn. Khu vực trồng phải đáp ứng các tiêu chí:

• Thuộc quy hoạch được phê duyệt, có kết quả khảo sát và đánh giá rủi ro môi trường rõ ràng.
• Đảm bảo không bị ô nhiễm đất, nước, không khí, đặc biệt là từ hóa chất và vi sinh vật gây hại.
• Điều kiện khí hậu và địa hình phù hợp: nhiệt độ trung bình năm từ 18-25°C, độ ẩm >80%, lượng mưa >1.200mm/năm, đất thoát nước tốt và độ dốc hợp lý (<20 độ).
• Có sẵn hệ thống tích trữ và tưới tiêu bằng nguồn nước mặt được xử lý hoặc thân thiện môi trường.

Nếu vùng canh tác bị ô nhiễm hoặc không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, cần chuyển đổi mục đích sử dụng hoặc áp dụng biện pháp phục hồi trước khi sản xuất.

Lựa chọn giống chè phù hợp

Để đảm bảo năng suất – chất lượng – phù hợp thị trường, việc lựa chọn giống có vai trò quan trọng. Một số điểm lưu ý:

• Sử dụng giống có nguồn gốc rõ ràng, được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.
• Ưu tiên giống năng suất cao, chất lượng tốt, khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, điển hình như: LDP1, Kim Tuyên, Phúc Vân Tiên, TRI777…
• Tùy điều kiện từng địa phương, nên có sự đa dạng trong sử dụng giống để bảo đảm cân bằng sinh thái tăng khả năng thích ứng.

Quản lý và bảo dưỡng đất trồng

Chè là loại cây lâu năm nên đất trồng cần được quản lý khoa học để duy trì độ phì và kết cấu bền vững. Các kỹ thuật cần thực hiện:

• Định kỳ phân tích, đánh giá nguy cơ ô nhiễm hóa học, vi sinh và vật lý.
• Giữ độ pH đất trong khoảng 4.0 – 5.5 là tối ưu cho chè phát triển; nếu đất bị chua quá cần cải tạo bằng vôi hoặc phân chứa lưu huỳnh.
• Duy trì ít nhất 2% hàm lượng mùn trong đất bằng cách bổ sung phân hữu cơ hoai mục, lá cây mục sạch, tủ gốc hợp lý.
• Áp dụng biện pháp chống xói mòn hiệu quả: trồng chè theo đường đồng mức, xen kẽ cỏ chống rửa trôi hoặc cây họ đậu cố định đạm.

Đồng thời, nghiêm cấm chăn thả gia súc trong vùng sản xuất vì có thể tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm phân, nước và chất thải.

Sử dụng phân bón và chất phụ gia có kiểm soát

Nguyên tắc VietGAP yêu cầu người trồng sử dụng phân bón một cách khoa học nhằm đạt tối đa hiệu quả sinh trưởng mà hạn chế dư lượng. Hệ thống bón phân gồm:

• Chỉ sử dụng các loại phân có trong danh mục được phép tại Việt Nam, ưu tiên phân hữu cơ đã xử lý hoai mục, phân vi sinh – sinh học.
• Tính toán tỷ lệ NPK theo sản lượng chè búp: thông thường N/P/K là 3:1:1, liều lượng 600–800kg ure, 2.000–3.000kg lân hữu cơ/năm.
• Tuyệt đối không sử dụng phân không rõ nguồn gốc, phân chưa hoai mục, tro bếp chưa được xử lý.

Tạo hồ sơ ghi chép minh bạch về nhãn hiệu, nguồn gốc và lượng sử dụng để phục vụ truy suất và chứng nhận khi cần thiết.

Quản lý nước tưới khoa học

• Chỉ sử dụng nguồn nước tưới đã được xét nghiệm đạt chuẩn an toàn, không chứa hóa chất hoặc ký sinh trùng nguy hiểm.
• Không dùng nước thải công nghiệp, nước từ cơ sở chăn nuôi, nước giải hoặc nước chưa xử lý.
• Tưới tiết kiệm, hợp lý, có hệ thống lưu trữ nước mưa và tái sử dụng.
• Có kế hoạch phân vùng ngăn nước thải tác động đến kênh rạch tự nhiên.

Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) đúng cách

Một trong những yếu tố bị kiểm tra kỹ nhất trong chứng nhận VietGAP là liều lượng và chủng loại thuốc BVTV. Các yêu cầu gồm:

• Chỉ sử dụng thuốc nằm trong danh mục được phép trên chè do Bộ NN&PTNT ban hành.
• Người sử dụng phải được đào tạo chuyên môn, tránh lạm dụng và dùng sai mục đích.
• Thực hiện “4 đúng”: đúng thuốc – đúng liều – đúng thời điểm – đúng kỹ thuật.
• Tuân thủ thời gian cách ly tối thiểu 10 ngày, không phun quá 6 lần/năm.
• Khử độc và vệ sinh đầy đủ thiết bị sau khi phun, tuyệt đối không để hoá chất tiếp xúc với nguồn nước, môi trường xung quanh.

Áp dụng biện pháp tổng hợp IPM, ICM (tức là dùng thiên địch, che bóng, chọn giống tốt, quản lý thâm canh tổng thể) sẽ hạn chế tối đa việc phải dùng hóa chất.

Thu hoạch, bảo quản và vận chuyển chè tươi đúng quy chuẩn

Các bước thu hoạch cần được kiểm soát chặt chẽ để tránh ô nhiễm chéo:

• Dụng cụ thu hái, container phải sạch, không gây nhiễm.
• Không được để chè tiếp xúc trực tiếp với đất sau khi thu hoạch.
• Bảo quản ở nơi thông thoáng, tránh tiếp xúc ánh nắng hoặc hóa chất.
• Vận chuyển bằng phương tiện sạch, không dùng chung với hàng hoá gây ô nhiễm (như thuốc, phân bón).

Ghi chép, truy xuất và quản lý hồ sơ đầy đủ

Đối với sản xuất theo VietGAP, mỗi lô chè phải có hệ thống mã số vùng trồng rõ ràng, các loại sổ sách sau phải đầy đủ:

• Nhật ký chăm sóc, phân bón, BVTV, thu hoạch.
• Hồ sơ hóa đơn, nhãn mác, sổ giao nhận sản phẩm.
• Hồ sơ phải lưu trữ ít nhất 2 năm, có thể kiểm tra bất kỳ lúc nào từ tổ chức chứng nhận hoặc đối tác nhập khẩu.

Đây là cơ sở bắt buộc trong quy trình chứng nhận VietGAP và đảm bảo sự tin cậy đối với người tiêu dùng.

Đảm bảo điều kiện lao động và phúc lợi xã hội

Chuẩn VietGAP cũng đặt ra các yêu cầu đối với người lao động:

• Người trực tiếp sử dụng hóa chất phải có sức khỏe tốt, được đào tạo và được trang bị đồ bảo hộ.
• Có dịch vụ cấp cứu, xử lý khi gặp sự cố, các tài liệu hướng dẫn an toàn hóa chất tại nơi làm việc.
• Thiết kế điều kiện sinh hoạt, nhà vệ sinh, phúc lợi nhân viên phù hợp, đặc biệt với lao động cố định.

Các cơ sở có nhân công cần tuân thủ đúng quy định Bộ luật Lao động, có biên bản huấn luyện an toàn, vệ sinh cá nhân.

Quản lý và xử lý chất thải nông nghiệp

• Toàn bộ bao bì thuốc BVTV, phân bón hóa học sau sử dụng phải được thu gom đúng nơi quy định.
• Không được vứt rác thải vào nương chè hoặc khu vực canh tác.
• Có nơi chứa chất thải (bao gồm tái chế và xử lý), phân biệt rõ loại ô nhiễm và không tái sử dụng.

Giải quyết khiếu nại – kiểm tra nội bộ định kỳ

• Xây dựng mẫu đơn khiếu nại, quy trình xử lý và lưu trữ.
• Ít nhất mỗi năm có 1 lần tự kiểm tra nội bộ, lập báo cáo kết quả.
• Ký xác nhận kiểm tra theo biểu mẫu quy định để phục vụ cấp chứng nhận VietGAP.

Kết luận

Việc thực hành sản xuất chè đạt chuẩn VietGAP không chỉ là yêu cầu bắt buộc để tiếp cận thị trường xuất khẩu, mà còn là phương pháp đảm bảo sự phát triển bền vững, giảm tổn hại môi trường và bảo vệ người tiêu dùng. GCDRI khuyến nghị các hộ nông dân, doanh nghiệp và hợp tác xã chè chủ động nghiên cứu, huấn luyện và áp dụng nghiêm túc các nội dung trên nhằm đạt được tiêu chuẩn chứng nhận VietGAP một cách hiệu quả và lâu dài.

Để được hỗ trợ tư vấn và đào tạo bài bản theo chuẩn quốc tế trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp an toàn, hãy liên hệ Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) qua:

Hotline: 0904.889.859 (Ms. Hoa)
Email: chungnhantoancau@gmail.com

Chúng tôi cam kết đồng hành cùng sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp Việt Nam.