Nhu cầu tiêu dùng là gì? Đặc điểm và xu hướng tại thị trường Việt Nam

Trong mỗi hoạt động thường nhật của con người – từ ăn uống, mặc trang phục đến di chuyển hay giải trí – tất cả đều phản ánh những mong muốn, kỳ vọng và nhu cầu thực tế. Trong lĩnh vực kinh tế và kinh doanh, việc am hiểu hành vi và nhu cầu của người tiêu dùng giữ một vai trò cốt lõi để doanh nghiệp cung cấp sản phẩm, dịch vụ đúng “điểm chạm” tâm lý khách hàng, từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững. Nhằm hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp và tổ chức tại Việt Nam nắm vững chủ đề nền tảng này, Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) xin giới thiệu bài phân tích chuyên sâu về nhu cầu của người tiêu dùng – một trong những yếu tố quan trọng nhất quyết định hiệu quả kinh doanh trên mọi lĩnh vực.

Khái niệm nhu cầu của người tiêu dùng là gì?

Nhu cầu tiêu dùng của một cá nhân hoặc nhóm người được hiểu là mong muốn sử dụng, sở hữu, hoặc trải nghiệm một sản phẩm, hàng hóa hay dịch vụ cụ thể nào đó tại một thời điểm nhất định. Đây chính là yếu tố hình thành nên hành vi mua sắm, lựa chọn sản phẩm, dịch vụ trên thị trường.

Nhu cầu có thể phát sinh từ lý do thiết yếu (sinh tồn – ăn, uống, ở…) hoặc lý do nâng cao chất lượng sống (giải trí, du lịch, thể thao…). Theo thời gian, khi mức sống thay đổi, các nhu cầu này cũng có chiều hướng mở rộng và phát triển mạnh mẽ hơn – cả về phạm vi lẫn chiều sâu.

Ví dụ thực tiễn về xác định đúng nhu cầu người tiêu dùng

Một ví dụ đơn giản để minh họa cho nhu cầu cụ thể của người tiêu dùng có thể được nhìn thấy từ ngành hàng sữa bột dành cho trẻ sơ sinh. Để hướng đến đúng tệp khách hàng (bố mẹ có con từ 0–6 tháng tuổi), doanh nghiệp cần xác định được:

• Nhu cầu về dinh dưỡng: Đảm bảo cung cấp các vi chất thiết yếu cho sự phát triển trí não và thể chất.
• Nhu cầu về sức đề kháng: Hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch non yếu của trẻ.
• Nhu cầu về sự an toàn: Sản phẩm phải có nguồn gốc rõ ràng, quy trình sản xuất đạt chuẩn quốc tế.
• Nhu cầu về tính kinh tế và giá cả: Phù hợp với thu nhập của nhóm khách hàng mục tiêu.

Một khi doanh nghiệp hiểu rõ và đáp ứng đúng những “nỗi đau” tiềm ẩn của người tiêu dùng, giá trị sản phẩm sẽ tăng lên đáng kể – không chỉ về mặt chất lượng mà còn về mặt cảm nhận.

Các đặc điểm cơ bản của nhu cầu tiêu dùng

Việc thấu hiểu sâu sắc đặc điểm của nhu cầu tiêu dùng giúp doanh nghiệp hoạch định chiến lược tiếp cận thị trường hiệu quả hơn. Dưới đây là những đặc tính quan trọng thường đi kèm với nhu cầu của người tiêu dùng:

Tính đa dạng

Người tiêu dùng thuộc nhiều tầng lớp, độ tuổi, giới tính và nền tảng văn hóa khác nhau. Do đó, nhu cầu phát sinh cũng rất đa dạng – từ yếu tố cơ bản như ăn uống, mặc, ở, tới nhu cầu nâng cao như phong cách sống, sức khỏe tinh thần, công nghệ, tiện nghi… Thậm chí ngay trong cùng một cá nhân cũng có thể phát sinh cùng lúc nhiều loại nhu cầu. Doanh nghiệp cần linh hoạt nghiên cứu từng nhóm nhu cầu riêng biệt thay vì tung ra các giải pháp chung chung.

Tính phát triển

Nhu cầu của người tiêu dùng luôn có xu hướng thay đổi và mở rộng theo thời gian. Từ những năm tháng chỉ cần “ăn no mặc ấm”, người ta bắt đầu bước sang giai đoạn “ăn ngon mặc đẹp”, và ngày nay là thời đại “sống chất, sống phong cách”. Chính quá trình phát triển xã hội, thu nhập tăng và nhận thức tiêu dùng nâng cao sẽ thúc đẩy nhu cầu theo cả chiều rộng lẫn chiều sâu.

Tính thang bậc

Nhu cầu của con người không tồn tại ngẫu nhiên mà có tính phân tầng rõ rệt. Theo mô hình tháp nhu cầu Maslow, những nhu cầu cơ bản như duy trì sự sống (ăn, mặc, ở…) phải được thỏa mãn trước khi người ta quan tâm tới nhóm nhu cầu cao hơn như an toàn, được tôn trọng, khẳng định bản thân. Hành vi tiêu dùng vì thế cũng vận hành theo chuỗi cấp bậc, phản ánh từng giai đoạn phát triển cá nhân hoặc cộng đồng.

Tính co giãn

Nhu cầu tiêu dùng luôn gắn với các điều kiện như thu nhập, giá cả, quảng cáo, xu hướng xã hội… nên chúng có thể biến đổi theo từng thời điểm. Ví dụ, nếu một sản phẩm có sự điều chỉnh giá hoặc được truyền thông mạnh, nhu cầu thị trường có thể tăng đột biến (hoặc ngược lại). Điều này cho thấy vai trò đặc biệt của marketing – truyền thông – giá trị thương hiệu trong việc định hướng tiêu dùng.

Tính chu kỳ

Nhu cầu tiêu dùng thường diễn ra theo chu kỳ lặp lại: từ nhận ra nhu cầu ⇒ xem xét sản phẩm ⇒ quyết định mua ⇒ sử dụng ⇒ đánh giá ⇒ nảy sinh nhu cầu mới hoặc lặp lại trải nghiệm cũ. Quy trình này được tái diễn nhiều lần cho đến khi người tiêu dùng không còn quan tâm đến sản phẩm nữa (do thay đổi hành vi, nhu cầu, hoặc sự xuất hiện của sản phẩm thay thế).

Tính bổ sung và thay thế

Một số loại nhu cầu có thể bổ sung cho nhau (ví dụ: mua máy tính thì cần mua bàn phím, chuột, phần mềm…); ngược lại có thể thay thế lẫn nhau nếu một sản phẩm chức năng tương tự xuất hiện (ví dụ: nhu cầu đi lại bằng xe máy có thể bị thay thế bằng ô tô, xe điện…). Các doanh nghiệp cần lưu ý điều này khi thiết kế danh mục sản phẩm, dịch vụ đi kèm hoặc tối ưu giá trị trọn gói.

Thói quen và xu hướng tiêu dùng tại thị trường Việt Nam

Hiểu rõ hành vi người tiêu dùng trong nước sẽ giúp các doanh nghiệp thích ứng nhanh với thị trường mục tiêu và tối ưu hóa hoạt động kinh doanh.

Thói quen tiêu dùng của người Việt hiện nay

Việt Nam được đánh giá là một trong những thị trường bán lẻ tiềm năng nhất khu vực Đông Nam Á. Với dân số trẻ, cơ cấu thu nhập cải thiện đều và tỷ lệ đô thị hóa gia tăng nhanh, hành vi tiêu dùng của người Việt cũng trở nên năng động hơn. Một số đặc điểm nổi bật:

• Mức chi tiêu đang tăng nhanh: Người tiêu dùng trẻ tuổi sẵn sàng bỏ nhiều tiền để đầu tư cho trải nghiệm sống, thời trang, giải trí…
• Chuộng hàng có nguồn gốc rõ ràng: Sản phẩm phải minh bạch về chất lượng, chứng nhận, tiêu chuẩn quốc tế được ưu tiên.
• Thích mua sắm tiện lợi: Người tiêu dùng đang chuyển dịch mạnh sang hình thức trực tuyến tại các sàn TMĐT, mạng xã hội.

Các xu hướng tiêu dùng nổi bật của người Việt Nam

Dưới góc nhìn khảo sát thị trường do GCDRI tổng hợp, hiện nay người tiêu dùng Việt đang bị thu hút bởi một số xu hướng chính sau:

• Ưu tiên sản phẩm thiết yếu, tiết kiệm chi phí: Tâm lý tiêu dùng cẩn trọng do ảnh hưởng dài hạn của COVID-19 vẫn còn hiện diện.
• Nâng cấp trải nghiệm sống: Tăng cường chi tiêu cho sức khỏe, chất lượng sống, dịch vụ chăm sóc sắc đẹp, dinh dưỡng toàn diện.
• Tiêu dùng số hóa: Sự trỗi dậy của các nền tảng mua sắm trực tuyến, phương thức thanh toán không tiền mặt giúp người tiêu dùng tiện lợi hơn bao giờ hết.
• Tăng thiên hướng với các sản phẩm “xanh”, “sạch”, có chứng nhận: Người mua quan tâm nhiều hơn đến yếu tố môi trường, sức khỏe và minh bạch thông tin sản phẩm.

Những xu hướng này sẽ tiếp tục điều hướng hoạt động sản xuất – kinh doanh – quảng bá của các doanh nghiệp trong năm 2024 và xa hơn nữa.

Tạm kết

Hiểu đúng về nhu cầu người tiêu dùng, từ khái niệm cơ bản tới đặc điểm đa chiều và hành vi cụ thể của từng nhóm đối tượng, đã – đang – và sẽ luôn là nền tảng sống còn để doanh nghiệp xây dựng chiến lược kinh doanh hiệu quả và bền vững. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để hoạch định sản phẩm, truyền thông thương hiệu và điều chỉnh chiến lược tiếp thị phù hợp với dòng chảy thị trường.

Nếu doanh nghiệp của bạn đang tìm kiếm giải pháp sâu hơn trong việc nghiên cứu và đo lường hành vi tiêu dùng hoặc mong muốn phát triển sản phẩm, dịch vụ đạt chuẩn quốc tế – hãy liên hệ với GCDRI ngay hôm nay để được tư vấn chuyên sâu từ đội ngũ chuyên gia hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực tiêu chuẩn và chứng nhận toàn cầu.

Liên hệ GCDRI:

• Hotline: 0904.889.859 (Ms.Hoa)
• Email: chungnhantoancau@gmail.com

Viện Nghiên Cứu Phát Triển Chứng Nhận Toàn Cầu (GCDRI) – Cùng đối tác chinh phục thị trường bằng tiêu chuẩn quốc tế.